19.yy Avrupa sanatının ortasında figüratif bir oryantalist görenleri hem şaşırtıyor hem de hayran bırakıyor.
Realizm, Empresyonizm ve Sembolizm gibi akımların en ikonik eserlerine ev sahipliği yapan Orsay Müzesi’nde Osman Hamdi Bey’in “Çocuk mezarları önünde yaşlı adam” adlı eseri, müzenin genel koleksiyonu içinde önemli bir yere sahip, çünkü hem Osmanlı sanatını Batı dünyasına tanıtan bir temsil niteliğinde, hem de Doğu ile Batı arasında kurulan sanatsal köprünün bir örneği olarak değerlendirilebilir.
Orsay Müzesi’nin genel sanat koleksiyonu, modernleşme süreçleri, sosyal değişimler ve bireyin iç dünyasına dair temalarla şekillenirken, “Çocuk Mezarları Önünde Yaşlı Adam”, bu koleksiyona hem kültürel hem de tematik bir çeşitlilik katıyor , aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı’daki sanatsal temsiline farklı bir perspektif de sunuyor.
ŞEHZADE TÜRBESİNDE DERVİŞ
Bugün Paris’teki Orsay Müzesi’nde sergilenen bu resmin, çok benzeri MSGSÜ İstanbul Resim ve Heykel Müzesi koleksiyonunda bulunuyor. Orsay Müzesi’nde sergilenen 1903 tarihli resmin ismi, “Çocuk Mezarları Önünde Yaşlı Adam“Vieil homme devant des tombeaux d'enfants”. Aynı kompozisyonun İRHM versiyonu ise “Şehzade Türbesi’nde Derviş” ismini taşıyor ve 1908 tarihli. İki resimde de iç mekan kompozisyonunda perspektif ve detaylar yönünden ufak farklar var fakat bunlar ancak aynı anda iki eseri de görmüş birinin farketebileceği nüanslar . Türbe duvarında bulunan hat levha yazılarının farklı olması, dervişin kuşağından sarkan kese ve İRHM versiyonunda sağ köşede bulunan kandilin çevresindeki kumaş düz iken Orsay Müzesi’ndeki versiyonda kumaşın üzerinde bir desenin oluşu ,kapı önünde çıkarılmış dervişe ait çarıkların duruş şekilleri ayırt edilebilen farklardan.
TABLOLARIN GERÇEK MEKAN ve OBJELERİ
Tablolar, Şehzade Cami Külliyesi’nde bulunan Bosnalı Damat İbrahim Paşa türbesinin içini tasvir etmektedir. Dervişin önününde yer alan sandukalar paşanın çocuklarına aittir. Osman Hamdi Bey resminde, mezar taşlarının birinde yer alan kırığı bile resmedecek kadar detaylandırmıştır. Sandukaları tablonun kompozisyonuna yerleştirmeden ayrıca çalışmıştır. Bu çalışmalar da yine MSGSÜ nün koleksiyonunda yer almaktadır.
Resimde görülen ahşap türbe kapısı ise gerçekte Karaman İbrahim Bey imareti ne aittir. Bu imaret 13.yy tarihlidir ve Anadolu Selçuklu sanatının önemli örneklerinden biridir. 1907’de Halil Edhem tarafından koruma amacıyla İstanbul’a getirilir ve İslam Eserleri Müzesi’nde koruma altına alınır. (Aynı zamanda "mihrap" yada " rahle " isimli tabloda görünen çinili mihrapta bu kapının olduğu imaretten sökülerek Çinili köşke götürülmüştür.)
Tabloda bulunan derviş figürü ise Osman Hamdi Bey’in kendisini aittir. Aynı kıyafetler içinde siyah-beyaz çektirdiği bir fotoğrafı tabloya aynı şekilde uygulamıştır. Karakterin, eserin merkezinde yer alması, sükûnetin, dinginliğin bir sembolüdür. Dervişin bir elini göğsünde yerleştirmesi diğer elini kaldırması onun tasavvufi bir edeple kabirleri selamlaması olarak nitelendirilebilir. Dervişin ifadesinde derin bir düşünce veya dua hâlinde olduğu görülmektedir. Ayrıca bu figür, sanatçının Batılı anatomi bilgisiyle tasavvufî bir karakteri bir araya getirdiği örneklerden biridir.
Tabloda dikkat çeken bir diğer önemli unsur, ışık ve gölge kullanımıdır. Türbenin iç mekânı, hafif bir ışıkla aydınlatılmış ve bu sayede mistik bir atmosfer oluşturulmuştur. Dervişin yüzüne düşen ışık, onun manevi yolculuğunu ve içsel huzurunu simgelerken, türbenin karanlık köşeleri ölüm ve ahiret kavramlarına işaret eder. Osman Hamdi Bey’in bu eserdeki başarılı ışık kullanımı, izleyiciye eserin ruhani havasını hissettirme açısından oldukça etkilidir.
TABLONUN MÜZEDEKİ YERİ ve KATKILARI
Osman Hamdi Bey, Batı eğitimli bir Osmanlı sanatçısı olarak, Paris’teki sanat eğitimi sırasında Batılı resim tekniklerini derinlemesine öğrenir , ancak eserlerinde Osmanlı kültürünü ve İslam dünyasını işlemeyi tercih eder. “Şehzade Türbesinde Derviş” adlı tablo, bu bağlamda Doğu’nun manevi dünyasını Batı resminin kompozisyon, perspektif ve ışık teknikleriyle birleştiren bir eser olarak öne çıkar. Eserin Orsay Müzesi koleksiyonundaki yeri, hem sanatçı hem de konu açısından farklılık sunar. Batı sanatında Doğu’ya bakış genellikle oryantalist bir yaklaşımla şekillenirken, Osman Hamdi Bey bu tabloyla içeriden bir bakış sunar. Derviş figürü ve Osmanlı türbesi, Batı’daki oryantalist sanatçılar için egzotik bir unsur iken, Osman Hamdi Bey bu unsurları otantik bir derinlik ve tarihsel bağlamla işlemiştir.
Orsay Müzesi’nin genel sanat koleksiyonu, modernleşme süreçleri, sosyal değişimler ve bireyin iç dünyasına dair temalarla şekillenirken, “Şehzade Türbesinde Derviş”, bu koleksiyona hem kültürel hem de tematik bir çeşitlilik katmakta, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı’daki sanatsal temsiline farklı bir perspektif sunmaktadır.
