Ulu Türkistan dan Doğu Türkistana çok sayıda tarih ve kültür araştımalarırı yolculuklar yaptık. Belgesller çektik araştırmalara yaptık. Makaleler yazıp televizyon proğramları çektik. En önemli ve kapsamlı araştırma gezimizi Doğu Türkistan a yaptık. 27 Ağustos ve 5 Eylül 2012 tarihlerinde, Türk basın tarihinde bir ilki gerçekleştirerek kendi imkanlarımızla Doğu Türkistan`a giderek Urumçi, Turfan, Kaşgar, Yarkent ve Hotana`da belgesel çeken ilk gazeteci olduk.
27 Ağustos ve 5 Eylül 2012 tarihleri arasında Çin`in başkenti Pekin ve Doğu Türkistan`ın tarih ve kültür şehirlerine yaptığımız 10 günlük geziyi tamamlayarak 10 saatlik bir uçak yolculuğu ile Türkiye`ye döndüm. Çin`e bu benim ikinci kez gidişimdi. Çin`e yaptığımız ilk ziyaret 2006 yılının Nisan ayında gerçekleşmiş, 12 gün Çin`in doğusundaki Pekin`den yola çıkarak Şangay, Şian, Guanzo, Şenzen ve Hong Kong`u gezerek belgesel çekimleri yapmıştık.
Devr-i alem farkı ile belgesel tadında Doğu Türkistan`ın başkenti Urumçi`den yola çıkıp Turfan, Taklamakan Çölü içerisindeki Hotan, kültür merkezi Yarkent, Pamir ve Tanrı Dağları eteğindeki ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar`ın kurulduğu Kaşgar`ı adım adım gezerek Devri- Alem belgesel programı olarak tarihe not düşüp zamana noterlik yapıyoruz
İpek Yolu Belgeseli
Japonların 80`li yıllarda çektiği ve TRT`de siyah-beyaz olarak yayınlanan ünlü İpek Yolu belgeseli, gönüllerimize taht kurmuştu. Benimde belgeselci olmama İpek Yolu belgeseli yön göstermiş ve teşvik etmişti. Doğu Türkistan ve İpek Yolu kültür coğrafyamızın önemli bir parçası. En büyük hayalim İpek Yolu güzergahını baştan başa gezmek. Çin`den başlayan ve İstanbul`da sona eren İpek Yolu`nu gezip belgesel çekmeye bir ömür yetmez. Ama parça parça da olsa biz İpek Yolu`nu gezerek belgesel çekmeye çalışıyoruz. Bu kapsamda Pakistan, Afganistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan, Doğu Türkistan, Moğolistan ve Çin`de belgesel çekimleri yaptık.
Doğu Türkistan`ı hep kitaplarda okuduk, Çin işkencesini basından takip ettik. Doğu Türkistan hep gönül yarası oldu. Atalar yurdu Doğu Türkistan acaba neresiydi?
Doğu Türkistan nerede?
Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti, 12 Kasım 1933 tarihinde kurulmuştu. 6 Şubat 1934 yılında Ma Chnagying ordusu Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti ordusunu imha etmiş ve yeni kurulan Cumhuriyeti yıkmıştı.
12 Kasım 1944 yılında tekrar oluşan Doğu Türkistan Cumhuriyeti, beş yıl sonra 20 Ekim 1949 yılında tekrar yıkılmış ve Aralık 1949`da Çin Halk Kurtuluş Ordusu bölgeye girerek konuşlandırılmış ve Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti ne bağlanmıştır. Doğu Türkistan halkı da o zamandan beri Çin işgaline karşı direnmeye devam ediyor.
Türkistan, batıda Hazar Denizi`nden, doğuda Altay ve Altın Dağları`na güneyde Horasan, Karakurum Dağları`ndan, kuzeyde Ural Dağları ile Sibirya`ya kadar uzanmaktadır. Doğu Türkistan Türkistan`ın doğusunda ve Asya kıtasının tam ortasında bulunmaktadır. Güneyde Pakistan, Hindistan, Keşmir ve Tibet, güneybatı ve batıda Afganistan ve Batı Türkistan, kuzeyde Sibirya ve nihayet doğu ve kuzeydoğuda Çin ve Moğolistan ile sınırdır. Doğu Türkistan, 1949 yılından bu yana Çin Halk Cumhuriyeti nin siyasi ve iktisadi kontrolü altındadır.
Doğu da Çin ve Moğolistan, kuzeyde Batı Türkistan, batıda Batı Türkistan ile Afganistan, güneyde Keşmir ve Tibet ile çevrilmektedir. Doğu Türkistan ın büyük bölümü Karakoram, Tanrı Dağları, Tarbagatay ve Altay sıradağları ve Taklamakan Çölü ile kaplıdır. Bu bölgede büyük ölçüde 50 milyon Uygur, bir Müslüman Türkçe konuşan insanlar yaşar. Bir Ortaçağ Uygur el yazmasında 'Uygurların Ü lkesi' anlamına gelen, 'Uygur Eli' terimi bulunmuştur.
Doğu Türkistan, günümüzde 1,65 Milyon km2 alanı kapsar, önceleri resmi kaynaklara göre 1,82 milyon km2 alanı kapsardı. Güneydeki Kunlun Dağları, Doğu Türkistan ile Tibet arasında sınır, ve kuzeydeki 400 kilometre uzun Altay Dağları Doğu Türkistan ile dış Moğolistan, Rusya ve Kazakistan arasında sınır oluşturur. Tanrı Dağları, 1700 kilometre uzunlukta ve 250-300 kilometre genişlikte, büyük bir bölümü Doğu Türkistan`da güneyden kuzeye doğru uzanırlar.
Çok zengin bir tarihe sahip ve görkemli görünümlü Doğu Türkistan, yüksek dağlarla, çok iyi ve ilginççöllerle, güzel otlaklar ve ormanlarla kaplıdır. Doğu Türkistan nın deniz kıyılarından uzak kalması ve yüksek dağlarla çevirilmiş olması, çölleşmesine sebep olmuştur. Bu yüzden de kurak bir iklime sahiptir.
Doğu Türkistan üçbüyük bölgeye ayrılmaktadır:
1. Cungarya Havzası, bozkır iklimli alçak alandır. Urumçi, Gulca ve Karamay bu bölgededir.
2. Tanrı Dağları, dağlık bölgedir. 7.300 metrelik Han Tanrı tepesi, en yüksek tepedir. Turfan Havzası da bu bölgede yer almaktadır. Yanan Dağlar, Tanrı Dağlarının silsilesinde çorak bir, aşınmış, kırmızı kumtaşlı tepelerdir.
3. Tarım Havzası, Tarım Irmağından adını alan yüksek dağlarla çevilmiş çukurdur. En alçak yeri deniz yüzeyinden 800 metre yüksektedir. Bu bölgenin büyük kısımı Taklamakan Çölü ile kaplıdır. Tarım Nehri ile bir kolu olan Kaşgar Derya, Yarkent Derya, Hotan Derya ve Aksu ile birlikte Çerçen Derya, Karaburan Gölü ne dökülür. Tarım Nehri nin diğer kolu Kuruk Derya ise Lob Çukuruna gider. Yerleşim yerleri akarsular boyunca uzanan Kaşgar, Yarkent, Hotan, Aksu, Uçturfan, Kumul, Altay, Gulca ve Turfan vahalarında gelişmiştir.
Doğu Türkistan`a Gitme Hayalim Gerçek Oldu
Doğu Türkistan`a gitmek bizim için sadece hayaldi. Hayallerimiz nihayet gerçek oldu. 27 Ağustos 2012 gece saat 01.00`de Çin Havayollarına ait uçakla İstanbul`dan Doğu Türkistan`ın başkenti Urumçi`ye uçtuk. 27 ağustos günü öğle saatlerinde Urumçi`ye indik. Türkiye ile Çin arasındaki zaman farkı ortalama 6 saat. Türkiye ile Çin arasındaki uçuş yaklaşık 10 saat. Hiçdurmadan 10 saat uçak yolculuğu yapmak hem sıkıcı hem de biraz ürkütücü ve korkutucu. Ama yolculuk, kültür ve medeniyet coğrafyamız, gönüller diyarımız Doğu Türkistan`a olunca vız geliyor.
Çin Havayollarının CZ 680 sayılı İstanbul - Urumçi tarifeli direk seferi ile 27 ağustos 2012 günü 01: 45`de Urumçi`ye hareket ettik. Aynı gün 13: 00`te Urumçi`ye varışta karşılamayı takiben yerel rehberimiz tarafından karşılandık ve özel aracımızla 3 saat sürecek Turfan yolculuğuna başladık ve geceyi Turfan`da geçirdik. Urumçi ile Turfan arasında mesafe yaklaşık 180 kilometre. Tanrı Dağlarını seyrederek üzüm bağları arasından Turfan`a geldik.
Doğu Türkistan nın Tarihi Vaha Şehri: Turfan
Turfan, Batısında Toksun İlçesi, kuzeybatısında Urumçi şehri, kuzeyinde Jimisar İlçesi ve Guçung İlçesi, doğusunda Piçan İlçesi, güneyinde Lopnur İlçesi ile sınırdır.
Turfan şehri, iki mahalle komitesi, iki kasaba yedi kırsal belde ve üçözel kırsal belde gibi yerleşim birimlerinden oluşur.
Turfan şehri Turfan Havzası nın kuzey kenarında kurulmuş, havzanın en çukur yerinde Ayding Gölü, deniz seviyesinden 154 metre derinlikte olan bölgede bulunur. Böylece Turfan dünya da Lut Gölü nden sonra ikinci çukur olan havzasıdır. Dünyanın en sıcak yerleşim bölgelerinden birisidir. Doğu Türkistan da hava sıcaklığının en yüksek olduğu bir bölgede kurulmuş olan Turfan, 'Alev vahası' olarak da adlandırılır.
Ü züm bağları ile kaplı mermer yolları ile bütün kavlaklar birbirine bağlanmıştır. Halkı misafir perverdirlerdir. Turfan çok eskiden beri çok verimli bir vaha ,Karez denilen kanal suyu ile beslenen ve önemli bir ticaret merkezidir.
Karez Turfan da yaşayan insanların çok önemli bir buluşudur. Karez yerel Uygur dilinde 'kaynak' anlamındadır. Tanrı Dağlarından eriyen kar suları, Karez denilen yer altı su kanalları ile Turfan Havzası nı besler. Turfan dan ortalama otuz kilometre güneydoğusundaki Gülbah köyünde Doğu Türkistan ın en tatlı Kavun u burada yetişir.
Tarihsel olarak İpek Yolu nun kuzey güzergahında, o zamanlarda Turfan nın güneybatısındanKorla ve Karashahr Krallıkları ve güneydoğusunda da Karahoca Krallığı bulunurdu.Turfan ın 10 km. batısında Yamaz vadisinde milattan önce 108 - 450 yılları arasındaki dönemde eski krallıklara başkentlik yapmış tarihi Yarğol harabeleri bulunur.
Karahoca Uygur Krallığı na (866 - 1209) Turfan kış aylarında, Beşbalık ise yaz aylarında başkentlik yapmıştır. Bu şehir de diğer Doğu Türkistan şehirleri gibi aşırı miktarda Han Çin lilerin göçüne maruz kalıp, Uygurlar azınlığa düşürülmüştür.
Turfan`ı Karış Karış Geziyoruz
Tarihler 28 Ağustos 2012, sabah kahvaltıyı takiben, güne Turfan turumuzla devam ettik. Kariz yer altı su sisteminin belgesel görüntülerini çektik. Turfan`da emin minaresi olarak bildirilen Emin Camii`ni ziyaret ettik. Uygur Türklerinin ilk yerleşik hayata geçtiği, 2000 yıl önce kurdukları şehir kalıntılarında Türk tarihini yeniden yaşadık. Turfan`ın asma bahçelerinden doya doya üzüm yedik.
Turfan`dan ayrılmadan önce Uygur mutfağına özgü öğle yemeği azığımızı aldık, ardından Urumçi`ye doğru yolculuğumuz başladı. Varışı takiben, panoramik Urumçi şehir turunda, Urumçi Büyük Cami ve Şanhi Cami`lerini gezip, Tayyip Erdoğan`ın namaz kıldığı Urumçi Camii`nde biz de namaz kılarak Tanrı Dağları`nın buzlarıyla yapılan Uygur ayranından içip yorgunluk attık.
Urumçi Kulesi`nden Uygur şehrini doya doya seyredip İpek Yolu kervanının Urumçi`de uğradığı tarihi Kapalı çarşı da Uygur Türkleriyle görüşüp sohbet ettik. Kültür tarihimizin muhteşem geçmişini doya doya gezip Doğu Türkistan tarihini yaşayarak Urumçi Oteli`nde konakladık.
Devam edecek
