Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü niversitesi`nin merkez kampüsünde 140. Kuruluş yıldönümü etkinlikleri kapsamında düzenlenen 'Medresetü`l-Hattâtî n`den Akademi`ye Geleneksel Türk Sanatları 1915-2022' serlevhalı program özelinde hazırladığımız yazı dizimizin beşinci bölümünün öznesinde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü niversitesi`nin Tezhip Anasanat Dalı var.
MSGSÜ Sedad Hakkı Eldem Oditoryumu`ndaki etkinlikte Prof. Dr. Münevver Ü çer`in yapmış olduğu konuşma okuyucularımızı tezhip sanatının naif dünyasına götürecek.
Prof. Dr. Münevver Ü çer
'Altınlamak, altınla süslemek anlamına gelen tezhip altın ve su bazlı boyalarla dini, edebi ve ilmi el yazmalarını, hat(yazı) levha ve albümlerini, ferman, berat ve tuğraları, cilt kapaklarını, ahşap ve deri eşyaları bezeme sanatıdır.
Tezhip Sanatında, bezeme öğeleri olarak stilize edilmiş hayvan, bitki ve bulut motifleri kullanılmış, değişen beğeni ve ekollere rağmen, altın ve lacivert uyumu her dönemde vazgeçilmez olmuştur. Tezhip sanatçısına erkekse müzehhip, kadınsa müzehhibe denir.
Tarih boyunca en önemle tezhip sanatçılarımız
Baba Nakkaş (15. Yüzyıl)
Hasan Bin Abdullah, Şah Kulu, Karamemi (16. Yüzyıl)
Ali Ü sküdari (18. Yüzyıl)
Hezargradlı Seyyid Ahmet Ataullah (19. Yüzyıl)
Muhsin Demironat, Rikkat Kunt (20. Yüzyıl)
Medresetü`l-Hattâtî n`den günümüze Tezhip Hocalarımız
20 Mayıs 1915`te, Medresetü`l-Hattâtî n kurulur.Yeniköylü Nuri Urunay tezhip hocası olur.
Medresetü`l-Hattâtî n öğretim kadrosunda zaman içerisinde bazı değişiklikler yapılır. 1918`de Yeniköylü Nû ri Bey`in görevine son verilir ve yerine Bahâeddin Efendi getirilir. İranlı Hüseyin Tâhirzâde Behzad minyatür ve İran tarzı tezhip hocası olarak görev yapmaya başlar.
Medreset`ül-Hattâtî n, Atatürk`ün talimatıyla Kasım 1924`te 'Hattatlar Mektebi' adı ile yeniden açılır. 1929 yılından sonra Hattatlar Mektebi 'Şark Tezyî nî San`atlar Mektebi' olur. Tuğrakeş İsmail Hakkı Altşubeler tezhip hocası olarak görevlendirilir.
Atatürk`ün emri ve Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan`ın talimatı üzerine, Şark Tezyî nî San`atlar Mektebi, 'Türk Tezyini Sanatlar Şubesi`' olarak Temmuz 1936`da Güzel Sanatlar Akademisi`ne bağlanır.
Akademi idaresinin teklifi üzerine 1 Şubat 1956 tarih ve 11 sayılı Talim ve Terbiye Dairesi kararıyla, Tezyinî Sanatlar şubesi mezunlarının Süsleme Sanatları Bölümü yüksek kısmına devamları kabul edilir.
Bahaeddin Tokatlıoğlu, Yusuf Çapanoğlu, Muhsin Demironat, Fatma Rikkat Kunt ve Mihriban Sözer Keremdin tezhip Prof. Dr. Süheyl Ü nver ve Hüseyin Tahirzâde Behzat da minyatür hocasıdır.
1966`da Muhsin Demironat`ın Yıldız Porselen Fabrikası Müdürlüğü`ne tayini ve 1968 yılında Rikkat Kunt`un emekliye ayrılmasıyla bölüm kapanır.
1976 yıllarına gelindiğinde Akademi Temsilciler Kurulu kararıyla 'Geleneksel Türk Sanatları Kürsüsü' kurulur.
Tezhip, minyatür ve lake için Rikkat Kunt, Muhsin Demironat ve Dündar Tahsin Aykutalp görevlendirilir. Ancak Rikkat Kunt meşguliyetlerinden dolayı kadroda yer almaz.
Temmuz 1982`de kurum üniversiteye dönüşerek 'Mimar Sinan Ü niversitesi' olarak teşkilatlandığında Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü Tezhip Anasanat Dalı, Hat Anasanat Dalı, Cilt Anasanat Dalı, Çini Anasanat Dalı ve Eski Kumaş Desenleri Anasanat Dalı olmak üzere 5 anasanat dalından oluşan bir bölüm olarak, Güzel Sanatlar Fakültesi bünyesi içerisinde, eğitim ve öğretime devam etmeye başlar. Mimar Sinan Ü niversitesi 29 Ocak 2004 tarihinden itibaren 'Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü niversitesi' adını alır. 3 Şubat 2011 yılında Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü adından 'el' kelimesi resmî olarak kaldırılır ve Bölüm Tezhip Anasanat Dalı`nın da içerisinde bulunduğu 'Geleneksel Türk Sanatları Bölümü' adı altında eğitim ve öğretimine devam eder.
MSGSÜ Tezhip Anasanat Dalı Öğretim Ü yeleri
Prof. Faruk Taşkale-Bölüm ve Anasanat Dalı Başkanı
Prof. Münevver Ü çer-Bölüm Başkan Yardımcısı
Dr. Öğr. Ü yesi Atilla Yusuf Turgut
Arş. Gör. Betül Gündüz
Öğr. Gör. Hüsna Kılıç
MSGSÜ Tezhip Anasanat Dersleri
Tezhip Tasarım
Serbest Tasarım
Tezhip Sanatında Kullanılan Malzemeler
Tezhip Sanatı Tarihçesi
Müze Araştırmaları
Yazma Eser Analizleri
Tezhip Sanatında Ü sluplar
Minyatür konusunda uygulamalı ve teorik eğitim ve öğretim verilmektedir.
Eğitimin kapsamı
Türk Tezhip Sanatının tarihsel gelişimi ve özellikleri doğrultusunda yapılan temel çalışmalardan sonra alınan bilgilerle, geleneksel ve çağdaş uygulamalar yapılmaktadır. Temel motif, kompozisyon, renk bilgisi ve malzeme hazırlanması konusunda yapılan çalışmalardan sonra renkli uygulamalara geçilmektedir
Eğitimin amacı
Tezhip Anasanat Dalı`nda, klasik tezhip sanatı özelliklerine paralel olarak yapılan eğitimin ardından, öğrencinin günümüz beğeni ve ihtiyaçları doğrultusunda özgün tasarımlar yapması sağlanmaktadır. Müze, kütüphane ve özel koleksiyonlardaki el yazmalarının bakımı ve restorasyonuna yönelik çalışmalar da yapılmaktadır.
Tasarımlar ve çağdaşı yakalayıp adapte olmak, geleneğin kurallarına sadık kalarak çağdaş yorumlar yapabilmek, tezhibi sanat olarak icra edip evrensel bir dil yakalamak güncel hedeflerimiz içerisindedir.
UNESCO nezdinde yürütülen ebru ve çini sanatından sonra, tezhip sanatımızın kültürel miras olarak dünya sahnesinde tescil edilme çalışmaları da bir yandan devam etmektedir.
Prof. Dr. Ü çer: Tezhipte markalaşma unsuru değerlendirilmelidir.
Dünya sanat çevreleri, modacılar, tasarımcılar sanatımızı kullanarak tasarımlar yapmaktadır. Bu anlamda markalaşma unsurunu da değerlendirmemiz gerekmektedir.
Gelişmekte olan geleneksel sanatlar sürecine Milli Eğitim Bakanlığı`nın desteği ile Türkiye`de bir adet açılan geleneksel Lise ile altyapıyı da destekleyerek yaygınlığımızı artırmak konusunda bir adım daha atıldı. Ü niversiteden hocalarımızın da danışman olarak destek verdiği bu projede Sanayi-i Nefî se Mektebi`nin eskiden kullandığı bir mekân seçildi.'
Prof. Dr. Münevver Ü ÇERMSGSÜ Öğretim Ü yesi
Talim ve Terbiye Kurulu Başkan Yardımcısı
1965 yılında İstanbul` da doğan Ü çer, Kadıköy Kız Koleji sonrası, Mimar Sinan Ü niversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümüne başlamıştır. Tezhip ve Hat branşından mezun olan sanatçı, aynı üniversitede Yüksek Lisans tezini 'Tezhip Sanatında 16. Yy. ve 18. yy`da 'Ekol Olmuş Sanatçıların Karşılaştırılması' ve Sanatta Yeterlik (doktora) tezini ise 'Rumî ' motifi konusunda yapmıştır.
Yirmi beş yılı aşkın süredir Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü niversitesi (MSGSÜ ) Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Tezhip Ana Sanat Dalı Öğretim Görevlisi olarak ders vermektedir. 2011 yılında kadrosunu alarak Yardımcı Doçent, 2014 yılında Doçent unvanını almış olup Bölüm Başkan yardımcısı olarak görev yapmaktadır. 2020 Haziran ayından itibaren Profesör unvanını alan Münevver Ü çer, yurt içi ve yurt dışında sergiler açmış, konferanslar vermiş ve tezhip sanatını dünyaya tanıtan çok sayıda bildiri ve kitap yayınlamıştır.
2009 Floransa Bienali`nde aldığı gümüş madalya ile Rönesans`ın beşiği Floransa`da Çağdaş Sanat konulu Bienalde ödül alan ilk tezhip sanatçısı olmuştur. İki senede bir yapılan, 2011 yılında 9. Bienale davet edilen sanatçı Jüri Özel Onur Ödülü`nü almıştır. Aynı zamanda 2009 yılında ISESCO tarafından Cezayir`de düzenlenen Uluslararası Tezhip ve Minyatür yarışmasında 18 ülke, 250`yi aşkın yarışmacı içinde birincilik ödülünü almıştır. Bu tür başarılar neticesinde 2010 yılında 8 Mart Dünya Kadınlar Günü`nde İstanbul Modern Müzesi`nde düzenlenen yılın meslek ödülleri töreninde, Geleneksel Sanatlar kolundaki ödülünü almıştır. Ayrıca İstanbul Büyükşehir Belediyesi`nce 'İstanbul`u yurt dışında en iyi temsil eden sanatçı' ödülünü de almıştır. Kanada, Avustralya Sydney ve Melbourne`de, Amerika Chicago ve New York kentlerinde lâle ve tezhip konulu konferans ve sergiler düzenlemiştir.
Kazakistan Devlet Sanatlar Müzesinde, Cezayir Tezhip ve Minyatür Müzesinde, Cezayir Kültür Bakanlığında, Almanya Mainz Gutenberg Müzesi - İslam Sanatları Seksiyonu Koleksiyonu, Hollanda Kraliyet Ailesi Koleksiyonunda, Amerika, Kanada, İngiltere, Hollanda, Belçika, Almanya gibi ülkelerin özel koleksiyonerlerinde ve T.C. Cumhurbaşkanlığı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, T.C. Dışişleri Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi koleksiyonlarında eserleri mevcuttur.
Ü çer, 20 Ocak 2022 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Ü yesi olarak göreve başlamış olup Kurul Başkan yardımcısı olarak görevine devam etmektedir.
