ABD`nin 5 Kasım`da devreye girecek yeni yaptırımları İran ın başta petrol ve doğalgaz ticaretini hedef alıyor. Türkiye, Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore ile birlikte İran`dan petrol ithalatı yapan başlıca devletler arasında yer alıyor. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu`nun 2017 verilerine göre Türkiye yıllık ham petrol ihtiyacının yaklaşık yüzde 50`sini İran dan yaptığı ithalat ile karşılıyor.Buna göre 2017 yılında Türkiye`nin, yurtdışından ithal ettiği 25,7 milyon tonluk ham petrolün 11,4 milyon tonu İran`dan satın alındı.
Türkiye, geçtiğimiz yıl günde ortalama 515 bin varil ile tarihinin en yüksek ham petrol ithalatını yaptı. Bu artışın en önemli nedeni, Türkiye nin akaryakıt talebinin rekor kırarak günde 1 milyon varile yaklaşmış olması.
İran ın Türkiye nin ham petrol ithalinde 2011 de %51 olan payı 2012 de yaptırımların yürürlüğe girmesinden itibaren düştü. İran ın yerini başta Irak olmak üzere başka ülkeler doldurdular.
2016 yılında yaptırımların kaldırılmasına yönelik anlaşmayı müteakiben İran da Türkiye ye ham petrol ithalini arttırmaya başladı ve geçtiğimiz yıl, Türkiye nin ham petrol ithalinin neredeyse yarısını karşıladı.
Yeni yaptırımlar, Türkiye nin yıl sonundan itibaren İran dan alacağı ham petrolün azalması demek olacak. Geçmişte de olduğu üzere, ithal edilen ham petrolün özellikleri de düşünüldüğünde İran ın yerini başta Irak ve Rusya nın dolduracağını beklemek yanlış olmaz.
Türkiye nin ham petrol ithalatı, şimdiye kadarki tek ithalatçı Tüpraş a ek olarak, bu yılın üçüncü çeyreğinden itibaren Azeri SOCAR ın Aliağa daki yeni rafinerisi ile birlikte daha da artacak ve muhtemelen bu artışın İran harici ülkelerden karşılanması gerekecek.
İran a yönelik yeni yaptırımların devreye gireceği bugünlerde Türkiye`nin en büyük dış yatırımcısı SOCAR, 'çıktığımız yolda birlikteyiz, güçlüyüz!' sloganıyla faaliyet gösteren tesisin kritik rol oynayacak.
Geçtiğimiz aylarda Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev`in birlikte açtığı rafineri dostluğun ve kardeşliğin de simgesi olarak nitelendirilen Star Rafinerisi` hizmete girdi. 6.3 milyar dolara mal olan rafineri Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinin en büyük petrol operasyonlarından biri olması açısından çok önemlidir.
Bu tesis, Türkiye`ye tek kalemde yapılan en büyük özel sektör yatırımdır. Yapımı yaklaşık 7 yıl süren ve 6.3 milyar dolara mal olan yatırım, Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde son yıllarda gerçekleştirilen en büyük petrol operasyonları arasında yer alıyor. Türkiye`deki ilk 'Stratejik Yatırım Teşvik Belgesi'ne sahip proje olma özelliği taşıyan rafineri, her yıl 1.5 milyar dolar civarında tasarruf edilmesine ve petrol ürünlerinde dışa bağımlılığın azaltılmasına katkı sağlayacak.
Yıllık 10 milyon ton ham petrol işleme kapasiteli tesisin 4.8 milyon tonluk dizel üretim kabiliyetiyle dizelde ithalat oranını yüzde 40`ların altına düşürmesi bekleniyor.
Trump İran ile P5+1 (ABD, Çin, Rusya, Fransa, İngiltere ve Almanya) arasında 2015 te imzalanan nükleer anlaşmadan çekildiğini açıklamıştı.
Anlaşmanın Avrupalı taraflarından gelen tepkiler rağmen ABD tarafından yayınlanan açıklamada, İran a yönelik yaptırımların yeniden başlayacağı ve bunların İran ile iş yapan üçüncü ülke ve şirketleri de dahil olacak.
Avrupa Birliği (AB), Amerika Birleşik Devletleri nin (ABD) 5 Kasım da İran a karşı uygulamaya başlayacağı yeni yaptırım rejimine takılmamak için ödemeleri kolaylaştırıcı bir mekanizma geliştirdiğini açıkladı.
Kurulan mekanizmanın yasal çerçevesinin, ABD yaptırımlarının devreye gireceği gün olan 5 Kasım da sembolik olarak yürürlükte olacağını, ancak işlerliğini önümüzdeki yıl başlarında kazanacağını açıkladı.
AB nin kurduğu 'özel amaçlı kurum' (special purpose vehicle - SPV), Washington ın İran la ticaret yapan bankaları hedef almasını önleyecek şekilde tasarlandı. Buna göre AB nin kurduğu bir çeşit takas (barter) yöntemi ile İran dan satın alınacak petrolün ödemesi, ABD nin finans sistemi tarafından saptanmadan, AB den sunulacak ürün ve hizmetlerle yapılacak.
ABD nin yeniden yürürlüğe koyacağı yaptırımlar içinde en önemli kalemler İran ın para, altın, ham petrol ve petrol ürünleri ticareti. Bu kalemler, Türkiye yi de doğrudan ilgilendiriyorlar.
Türkiye`nin İran`la yaptığı doğalgaz ticaretinin yaptırımlara dahil olmadığını da burada belirtelim.Bu istisnanın arkasında yatan sebep, ham petrol ve petrol ürünlerinin aksine, boru hattı ile doğalgaz ithalinin yaklaşık yüzde 15 ini İran dan yapan Türkiye nin doğalgazın yaptırımlara dahil olması durumunda İran dan daha fazla zarar göreceği.
Ticaretin nasıl devam edeceği belirsiz
ABD Başkanı Trump ın açıklamasından sonra Ankara dan İran ile ticaretin devam edeceği açıklaması gelmiş, yalnız detay verilmemişti.
Trump hükümetinin İran`ın gelir kaynaklarını baskı altında tutma amacının sürdüğünü, ancak petrol fiyatlarının yükselmesini engellemek için bazı ülkelere ayrıcalık tanınacağı konuşulsa da, bizi zor günler bekliyor.
