Dr. Fahriddin Ibragimov Özbekistan`ın önemli ilim adamlarından biri. İbn Sî nâ üzerine Türk coğrafyasının önemli uzmanlarından biri olan Fahriddin Ibragimov ile İbn Sî nâ üzerine sohbet ettik.
Dr. Fahriddin Ibragimov ve Genel Yayın Yönetmenimiz İbrahim Ethem Gören
İbrahim Ethem Gören: Sizi tanıyabilir miyiz?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Ben Buhara`nın Vabkent kasabasının Boboşayx köyünde doğdum. İlk ve orta eğitimimi köyümdeki 7`inci okulda aldım. 2001 yılında Taşkent Devlet Şarkiyat Enstitüsü nün Filoloji Fakültesinin Arapça bölümünden mezun oldum. 2003 yılında Taşkent Devlet Şarkiyat Enstitüsü nde 'Ahlâkа Ait Hadislerin Tercümesinde Ü slup' (İmam el-Buhari nin El-Edeb El-Müfred`i dayanip) konusunda tez yazıp yüksek lisans derecemi aldım. Şimdi, Özbekistan Bilimler Akademisi Ebu Reyhan el-Beruni adlı Şarkiyat Enstitüsü nün Doğu Halkları Bilim ve Kültürü Tarihi Bölümü`nde çalışıyorum. Evliyim. Dört çocuğum var.
İbrahim Ethem Gören: Hangi alanlarda çalışmalar yapıyorsunuz? Kitaplarınızdan ve makalelerinizden bahseder misiniz?
Dr. Fahriddin Ibragimov:Tıp tarihi özellikle İbn Sina nın bilimsel mirası üzerinde çalışmalar yapıyorum. Bu konulard Özbekistan da ve yabancı dergilerde 30 dan fazla bilimsel ve popüler makaleler yayınladım.
Ü stadım, Turan Bilimler Akademisi akademisyeni Ebdukarim Usmonkhodjaev ile birlikte beş dilli 'İbn Sina Terimleri Ansiklopedisi'ni (Encyclopedia of Avicenna`s Terminology, Arapça, Özbekçe, Rusça, İngilizce, Latince, 2013 y.) Taşkent`te yayınladık. 'Diş Hekimliği' el kitabını 17 doktor ve profesör ile birlikte (2018, 2021 y.) yayına hazırladık. İbn Sina`nın Küçük Tıp Kitabı olarak bilinen 'Kânû n-u Sagî r' isimli eserini de Arabçadan Özbekçeye çevirdim.
İbrahim Ethem Gören: Şu anda neler yapıyorsunuz?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Şu anda İbn Sina nın Tıp Kânû nu`nun bir özeti olarak bilinen İbn Nefis`in 'Mü caz el- Kânû n' adlı eserini Arapça dan Özbekçeye tercüme ediyorum.
İbrahim Ethem Gören: İbn Sî nâ ilgi alanınıza nasıl girdi?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Küçük yaşlardan itibaren Orta Asya dan yetişmiş büyük bilim adamları hakkında yazılmış birçok makale ve kitap okurdum. Gençyaşta dini ve dünyevi bilimlerde ustalık kazanması,, üstün zekâlı bir zat olması ve Samani emiri Nuh ibn Mansur un tedavisinde katılmış olması nedeniyle İbn Sina nın şahsiyeti ilgimi çekti.
İbrahim Ethem Gören: Siz de tedavi süreçlerine ilgili misiniz?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Evet, kirli kanı vücuttan atma pratiği olan hacamat ile uğraşıyorum. İbn Sina nın bu konudaki sözleri de beni şaşırttı. Hacamat operasyonlarımda İbn Sina`nın tavsiyelerini uygulamaya koyuyorum ve iyi sonuçlar alıyorum.
İbrahim Ethem Gören: İbn Sî nâ nasıl bir ortamda yetişmiş, hocaları kim? Kimlerden etkilenmiş? Hangi ilimlerin üstadı olmuş?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Ebu Ali el-Hüseyin b. Abdullah b. Ali b. Sina, Özbekistan`ın Buhara şehri yakınlarındaki Efşene köyünde M. 980 yılında dünyaya gelmiş. Doğumundan birkaçyıl sonra Ibni Sina ailesi entelektüel bakımdan faal olan başkent Buhara`ya göçetmiş. Babası Abdullah İsmailî dailerle sürekli irtibat halindeydi. Bu irtibat neticesinde evleri felsefe, geometri ve Hint matematiğiyle ilgili konuların tartışıldığı bir merkeze dönuşmüştü. İbn Sina bu durumda felsefi konulara âşinâlık kazandı. Ama yetersiz bulduğu İsmailî düşünceyi benimsemedi.
İbn Sina olağan üstü bir zekâya sahip olduğu için küçük yaşta Kur`ân-ı Kerî m`i ezberledi. Dil, edebiyat, akâid ve fıkıh sahalarında uzmanlık kazandı.
Onun fıkıh alanındaki hocası Hanefi fâkihi Ebu Muhammed İsmail b.Hüseyin ez-Zâhid dil ve edebiyat alanındaki hocası ise Ebu Bekir el-Berkî idi. Babasından geometri, aritmetik ve felsefe konusunda ilk bilgilerini alan İbn Sina Hint aritmetiğini Mahmud el-Messah`tan oğrendi. Ebu Abdullah en-Natili`den Porphyrius`un İsagucı adlı mantık kitabini okudi. Bu arada Öklid`in Elementleri`nin beş-altı bölümünü yine Natili`den okudu. Kitabın geri kalan kısmını ise kendi kendine çözmeye çalıştı. O felsefenin bütün disiplinlerinde iyi bir donanıma sahip olduktan sonra tıp tahsiline başladı.
İbrahim Ethem Gören: Tıp alanındaki hocaları kimler?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Kaynaklarda İbn Sina`nın tıp alanındaki hocaları arasında Ebu Sehl Isa b. Yahya el-Mesihi ile Smaniler`in saray hekimi Ebu Mansur Hasan b. Nuh el-Kumri`nin isimleri zikredilmektedir. İbn Sina hocaları hakkında merhum Özbek akademisyeni Ü beydullah Kerimov 'İbn Sina`nın Hocaları' adlı bir yazı kaleme almıştır. Bu yazı, Yrd. Doç. Dr. Fegani Beyler (Bingöl Ü niversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü, Türk-İslâm Düşüncesi Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Ü yesi) tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
İbrahim Ethem Gören: İbn Sî nâ multidisipliner yahut namı diğer hezarfen bir şahsiyet. Hâfız, fakih, dilbilimci, edebiyat uzmanı, matematik, aritmetik ve mantık gibi ilimlerin yanında astronomiyle de ilgili, döneminin en büyük tıp âlimi, filozof; Bu bağlamda üstadın ilgi alanlarına dair neler söylemek istersiniz?
Dr. Fahriddin Ibragimov: İbn Sina nın olağanüstü bir hafızası vardı. 10 yaşında Kur ân ı ezberledi ve ardından bazı sû relerini tefsir etti. İbn Sina birçok eserinde Kur`ân dan alıntılar yapmış ve bunları kendi dini ve felsefi yaklaşımları açısından da yorumlamıştır. Bunlar gerçekler onun İslam dininde ne kadar uzman olduğunu ve Kur`ân-ı Kerî m tefsirlerinin onun felsefî sisteminin bir parçası olduğunu göstermektedir.
Gençliğinde, diğer ilimler ile birlikte İslam fıkhını da öğrenmiştir. Bu alanda Hanefi fakihlerinden İsmail Zahid in onun hocası olduğu kaynaklarda zikredilmektedir.
Dil ve edabiyat alanında Ebu Bakir el-Berkî den ders aldığı kaynaklarda zikredilmektedir. İsfahan`da bulunduğu sırada Lisan`ü`l-Arab adlı bir eser kaleme almıştır. Mezkû r eserde kelâm ve tasavvufla ilgili bazı kavramları açıklamaktadır.
İbn Sina aynı zamanda bir lirik şairdi.
Dr. Fahriddin Ibragimov: İbn Sina aynı zamanda bir lirik şairdi. Düşüncelerinin kendinden sonraki zamanlarda taklid edildiğini, ifadesini imgelerle, renkli metaforlarla zenginleştirmiştir; İbn Sina 'şiiri şiirsel yapan bir benzetmedir. Şair, ancak o zaman şiir işini yapar' demiştir. İbh Sina mantığı ve tıbbı yayınlamak için bu bilimler üzerine destanlar yazmıştır bir nevi. İbn Sina nın Arapça olarak kaleme aldığı 'Şiirler Divanı', 'Tibbi Urcuza', 'Hayy ibn Yakzan' 'Süleyman ve İbsol' ve 'Yusuf' adlı eserleri meşhurdur.
İbn Sina babasından geometri, aritmetik ve felsefe konusundaki ilk bilgilerini almıştır. Bu konularda geniş kapsamlı eserler yazmıştır.
İbrahim Ethem Gören: Mesela;
Dr. Fahriddin Ibragimov: Mesela, eş-Şifa eserin üçüncü bölümünü matematiğe ayırmiştır. İbn Sina, matematik alanında Öklid in 'Temeller' kitabını yeniden işleyerek ona yorumlar ve eklemeler yapmış, aritmetik terminolojiyi geometrik boyutlara uygulamış ve 'sayı' kavramının kapsamını 'doğal sayı'dan genişletmiştir;
İbn Sina küçük yaşlarından itibaren mantıkla ilgilenmiştir. Farabi`nin ve Aristoteles in mantık üzerine yaptıkları çalışmaları derinden incelemiştir. Bu doğrultudaki ilk eserlerinden biri Harezm de bulunduğu sırada Ebu l-Hasan es-Sakhli için yazdığı 'Kasidetü l-müzdevija fi-l-mantik' adlı eseridir. Ebu Ubeyd el-Cüzcani bu eseri İbn Sina nın eserleri listesine almış ve onu bir mantık eseri olarak adlandırmıştır. Mısırlı bilgin George Kanawati, 'Muallafat İbn Sina' isimli kataloğunda İbn Sina nın mantık üzerine kaleme aldığı 21 eserini aktarmaktadır.
İnsan zihni, çeşitli bilimlerin incelenmesi yoluyla zenginleştirilir ve geliştirilir. Bunu yaparken, mantık bilimine özel bir önem verir. Akıl, herhangi bir bilgi ve pratik aktivitenin bir kriteri olarak yorumlanır. İbn Sina, 'akıl terazisinde tartılmayan hiçbir bilgi doğru olamaz, bu yüzden doğru bilgi değildir' demektedir. Orta Çağ da zihin teorisi, Orta Doğu ve Orta Asya felsefelerinde çok önemli bir rol oynamıştır.
İbn Sina, kimya alanında da zamanının bilgisini genelleştirmeye çalışmış, çeşitli karışımları harmanlayarak deneyler yapmıştır. İbn Sina`nın özellikle organik kimya alanındaki fikirleri daha sonraki dönemin uzmanları tarafından çok övülmüştür. İbn Sina sıradan metalleri değerli metallere dönüştürmeyi düşünen simyacıları da eleştirmiştir.
İbn Sina astronomi alanında Batlamyus un yermerkezli teorisinin ötesine geçememiş olsa da, doğa olaylarının içsel nedensel ilişkilerini belirlemeye çalışmış, insan yaşamını ve toplumsal olayları gök cisimlerinin hareketine bağlayan astrolojiyi sorgulamış, yeni astronomik bilimlerin ortaya çıkışını sorgulamıştır.
İbn Sina küçük yaşlardan itibaren astronomiye de ilgi duymuş ve bu ilgi hayatının sonuna kadar sürmüştür. eş-Şifa ve Danişname`nin matematiksel bölümlerini astronomi üzerine ayrı bölümlere ayırmıştır. Bunların yanı sıra astronomiye ilişkin ait sekiz bağımsız eser daha kaleme alarak Ptolemy nin Almagest ini elden geçirmiş ve buna dayanarak uygulamalı astronomi üzerine bir el kitabı telif etmiştir.
İbn Sina ayrıca Cürcan şehrinin coğrafi uzunluğunu kendi zamanı için tamamen yeni bir yöntemle belirlemiştir: Ay ın en yüksek noktasının gözlemi. Beruni, Geodesy adlı eserinde bu yöntemin doğruluğundan bahseder ve onu sadece İbn Sina adıyla ilişkilendirir. Bu yöntem Avrupa da 500 yıl sonra (1514) astronom Werner tarafından yeniden keşfedilmiştir.
İbn Sina, felsefede kendinden öncekilerin ve çağdaşlarının doğa bilimleri ve felsefesinin başarılarını kullanarak, Ortaçağ Müslüman Doğu sunda teorik bilginin en yüksek doruklarından biri olarak tanımlanabilecek bir felsefe oluşturmuştur.
İbrahim Ethem Gören: İbn Sî nâ`nın hekimliğini de konuşalım;
Dr. Fahriddin Ibragimov: İbn Sina 16 yaşında Buhara halkı arasında yetenekli bir hekim olarak tanınmıştır. O sırada hükümdar Nuh ibn Mansur hastadır ve saray doktorları onu tedavi edememiştir. Şöhreti tüm şehre yayılan gençdoktor, emiri tedavi etmesi için saraya davet edilir. Tedavisinden sonra hasta hızla iyileşir ve ayağa kalkar. Karşılığında İbn Sina saray kütüphanesine erişebilecektir. Samanid Kütüphanesi o zamanlar tüm Orta Doğu daki en büyük ve en zengin kütüphanelerden biridir.
İbn Sî nâ, diğer alanlarda olduğu gibi tıp alanında da hocalarından bir müddet ders aldıktan sonra tıpla ilgili eserleri kendi kendine okumaya başlamıştır. Bu suretle tıp ve eczacılıkta da ileri bir düzeye ulaşan, kendi ifadesine göre daha on altı yaşında iken birçok tabibin onu bir tıp otoritesi sayarak bilgisinden faydalandığı İbn Sî nâ, tıpta teoriden pratiğe geçerek bilgilerini daha da geliştirmiştir.
İbrahim Ethem Gören: İbn Sî nâ her şeyden önce bir tabib olarak tıp ilmi, tıp tarihi ve tıpçılar için hangi anlamlara geliyor?
Dr. Fahriddin Ibragimov: İbn Sina nın tıp alanındaki çalışmaları, adını yüzyıllar boyunca bu bilim alanıyla ilişkilendirmiştir. Bilim insanının tıbbın gelişimine en büyük katkısı, tıp bilimi alanında yüzyıllar boyunca toplanan verileri geçmişin çeşitli temsilcileri tarafından tasnif edip düzenlemesi ve belirli teori ve kanunlar temelinde genelleştirmesi ve dahi bilgi birikimiyle zenginleştirmesidir. kendi deneyimi. Bu, onun 'Tıp Kanunu' ve bu eserinin dünya tıp bilimi tarihindeki konumu ve şöhreti ile kanıtlanmaktadır.
İbn Sina nın tıp alanındaki çalışmaları, o dönemin tıbbını yüzyıllar boyunca ilerletmiş ve hatta bazı alanlarda modern tıbba yaklaştırmıştır. Bilim adamının zamanında, bu alandaki antik bilim adamlarının, özellikle Hipokrat, Galen, Dioscorides ve diğerlerinin öğretileri bir öncelikti. İbn Sina da tıbbi çalışmalarında onların teorik görüşlerine ve pratik yönergelerine güvendi, ancak bunları Hindistan, Çin, Orta Asya ve Doğu dan gelen bilim adamlarının yanı sıra kendi deneyim ve bilgisine dayanarak geliştirdi ve zenginleştirdi. İbn Sina nın dâhi bir hekim olarak ün kazanmasındaki ana faktörlerden biri, tıp teorisi, özellikle anatomi ve insan vücudunun yapısı hakkındaki mükemmel bilgisiydi.
İbn Sina, Galen i izleyerek kafatasının yapısı ve dişlerin yapısı hakkında doğru düşüncelere sahip olmuştur. İbn Sina`nın gözün anatomisi, görme sürecinin nasıl oluştuğu ve gözbebeğinin bundaki rolü ve göz kaslarının yeri üzerine yazdığı yazılar modern oftalmolojiye yakındır. Sinirlerin, kan damarlarının ve kasların yapısı ve işlevi hakkındaki yazıları, anatominin pratikle ilgili olduğunu göstermektedir.
İbn Sina, hastaların tedavisinde 3 şeye dikkat edilmesi gerektiğini söylüyor.
YARIN: İBN SİNÂ `NIN TEDAVİDE DİKKAT ETTİĞİ USULLER
