İran, coğrafi konumu, zengin tarihi ve karmaşık siyasi yapısıyla Orta Doğu'nun en önemli aktörlerinden biridir.
1979 İslam Devrimi'nden sonra Batı ile yaşanan derin kopuş, ülkenin dış politikasındaki en önemli dönüm noktasıydı. Batı'ya karşı bağımsız bir duruş sergileyen İran'ın dış politikası, nükleer programı aracılığıyla bölgesel güç dengelerini etkileme ve uluslararası arenada söz sahibi olma çabalarıyla şekilleniyor.
İran'ın nükleer programı, uluslararası toplum tarafından uzun yıllardır bir güvenlik tehdidi olarak görülüyor ve ülkeye ağır ekonomik yaptırımlar uygulanıyor. Bu yaptırımlar İran ekonomisini zayıflatmış ve ülkenin uluslararası alanda hareket etme kabiliyetini sınırlamıştır. Ancak İran, bu zor koşullar altında bile nükleer programından vazgeçmemiş ve uluslararası diplomasi yoluyla çözüm aramaya devam etmiştir.
JCPOA olarak bilinen nükleer anlaşma, bu süreçteki en önemli dönüm noktalarından biri olmuştur. Anlaşma, uluslararası toplumun İran'ın nükleer faaliyetlerini sınırlaması karşılığında ekonomik yaptırımları kaldırmasını öngörüyordu. Ancak ABD'nin anlaşmadan çekilmesiyle İran yeniden yaptırımlarla karşı karşıya kaldı ve bölgesel gerginlik arttı.
İran sadece nükleer programıyla değil, aynı zamanda bölgesel siyasetteki etkinliğiyle de dikkat çekiyor. Özellikle Şii dünyasındaki liderlik rolü, İran'ın Ortadoğu'daki siyasi dengeleri etkileme kapasitesini artırıyor. İran'ın desteklediği grupların Irak, Suriye ve Yemen gibi ülkelerdeki iç savaşlarda önemli rol oynaması, bu durumun en çarpıcı örneklerinden biridir.
İran, bölgesel bir güç olarak konumunu sağlamlaştırmak için komşularıyla ilişkilerini geliştirmeye çalışıyor. Ancak tarihi ve mezhepsel farklılıklar nedeniyle özellikle Körfez ülkeleriyle ilişkileri gergin. Bu durum, bölgedeki güvenlik endişelerini artırıyor ve yeni çatışma noktalarının ortaya çıkmasının önünü açıyor.
İran'ın dış politikası, hem iç hem de dış etkenlerden etkilenerek sürekli bir değişim halinde. Ülkedeki siyasi istikrar, ekonomik koşullar ve bölgesel gelişmeler, İran'ın uluslararası arenadaki konumunu belirleyen en önemli faktörler arasında yer alıyor.
Uluslararası sistemdeki güç dengelerindeki değişimler de İran'ın dış politikasını şekillendiren önemli bir etkendir. ABD'nin Ortadoğu'dan çekilme eğilimi ve Çin'in yükselişi bölgedeki güç dengelerini yeniden yapılandırıyor ve İran için yeni fırsatlar ve tehditler yaratıyor.
Ortadoğu'nun karmaşık siyasi yapısı içinde İran hem tarihi kökleri hem de güncel stratejileriyle dikkat çeken bir aktördür. Bölgesel bir güç olarak konumlanan İran, dini, kültürel ve jeopolitik faktörlerin bir araya geldiği bir ortamda kendine özgü bir dış politika izlemektedir.
İran'ın dış politikasının merkezinde Şii ekseni yer almaktadır. Lübnan'daki Hizbullah, Irak'taki Şii milisler ve Yemen'deki Husiler gibi gruplarla kurduğu ittifaklar İran'a bölgede geniş bir etki alanı sağlamaktadır. Bu ittifaklar sadece dini bir ortaklığa değil, aynı zamanda siyasi ve askeri iş birliğine de dayanmaktadır. İran bu ittifaklar aracılığıyla bölgesel rakiplerini dengelemeye, İsrail'in etkisini sınırlamaya ve kendi güvenlik çevresini genişletmeye çalışmaktadır.
Suriye iç savaşı, İran'ın bölgesel stratejisinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. İran, Beşar Esad rejimine verdiği destekle hem İsrail'e karşı bir tampon bölge oluşturmuş hem de Rusya ile iş birliği yaparak bölgesel nüfuzunu artırmıştır. Suriye'deki varlığı, İran'ın Basra Körfezi'nden Akdeniz'e bir kara koridoru kurma hedefinin bir parçası olarak kabul edilmektedir. Bu koridor, İran'a hem askeri hem de lojistik açıdan önemli bir avantaj sağlamaktadır.
İran ekonomisi büyük ölçüde petrol ve doğalgaz ihracatına dayanmaktadır. Bu nedenle, enerji politikaları ülkenin dış politikasını doğrudan etkilemektedir. Uluslararası yaptırımlar ve enerji fiyatlarındaki dalgalanmalar, İran'ı enerji kaynaklarını çeşitlendirmeye ve yeni pazarlar aramaya yöneltmiştir. Çin ve Hindistan gibi Asya ülkeleriyle yapılan enerji anlaşmaları, İran'ın ekonomik büyümesine katkıda bulunmuş ve Batı'ya olan bağımlılığını azaltmaya yardımcı olmuştur.
İran, karmaşık bir iç ve dış politikaya sahip önemli bir bölgesel ve küresel aktördür. Ülkenin Şii ekseni, Suriye'deki askeri varlığı, enerji politikaları ve nükleer programı, İran'ın bölgesel ve küresel nüfuzunu belirleyen önemli faktörlerdir. Ancak İran'ın dış politikası yalnızca bölgesel güçlerle ilişkilerine değil, aynı zamanda Orta Doğu'daki büyük güçlerin politikalarına da bağlıdır. ABD'nin Orta Doğu'dan çekilmesi ve Çin'in yükselişi İran için hem fırsatlar hem de riskler barındırıyor. İran'ın gelecekteki dış politikası, bu değişen uluslararası ortamda kendini nasıl konumlandırdığına bağlı olacaktır.
