Türkçe söylenmiş şiir anlamına gelen 'Türkü'nün 'Türki' sözünden geldiği görüşü ittifakla kabul edilmiş bir görüştür. Yani, 'Türk' kelimesine Arapça 'î ' ilgi ekinin getirilmesiyle vücut bulmuştur. 'Türk e has' anlamına gelen bu söz halk ağzında 'Türkü' şekline dönüşmüştür.
Türkü sözü, muhtelif Türk boylarında farklı kelimelerle isimlendirilirler. Türküyü Azeri Türkleri mahnı, Başkurtlar halk yırı, Kazaklar türki, türik halık ä ni, Kırgızlar eldik ır, türkü, Kumuklar yır, Özbekler türki, halk koşiği, Tatarlar halık cırı, Türkmenler halk aydımı, Uygur Türkleri de nahşa, koça nahşisi derler.
Türkü terimi ilk defa XV. yüzyılda Doğu Türkistan da aruz vezniyle yazılmış ve özel bir ezgi ile söylenmiş ürünler için kullanılmıştır. Burada değerlendirmeye çalıştığımız hece vezni ile söylenmiş türkülerin Anadolu daki ilk örneğini ise, XVI. yüzyılda buluruz. Türkü şekline uygun ve türkü adını taşıyan ilk örnek XVI. yüzyıl halk şairlerinden Öksüz Dede ye aittir.
Türkü yorumları...
Cahit Öztelli: 'Halkın içâlemini yaşatan, beşikten mezara kadar bütün yaşayışını içine alan en dikkate değer edebi mahsuller türkülerdir...Genel olarak türkü adını taşıyan manzumelerde değişmez bir ölçü ve şekil yoktur. Yalnız saz şairleri tarafından sanat düşüncesiyle meydana getirilen türkülerde belli ve değişmez bir şekil vardır. Uzun bir geleneğe bağlı olan bu türkülerde kavuştak (nakarat) bulunması şarttır. Birinci dörtlüklerin 2. ve 4. mısraları ile sonraki dörtlüklerin 4. mısraları hep aynıdır.'
Nihat Sami Banarlı: 'Koşma şeklindeki bir manzumenin her dörtlüğüne bir (beşinci) veya bir (beşinci-altıncı) mısra ilavesiyle söylenilen bir halk şiiridir.'
Muzaffer Uyguner: 'Her mısraı kafiyeli üçer mısralı kıtalar ile gene kafiyeli ve iki beyitten müteşekkil ara nağmeleri olan ve çalınıp söylenen folklorik halk edebiyatı mahsulleridir.'
Herbert Jansky, türküyü şu şekilde tanımlamaktadır: Türkü : 'Büyük tarihi hadiseler karşısında halk kitlesinin sevinçlerini veya ümitsizliklerini büyük şahsiyetler hakkındaki saygılarını veya nefretlerini gençler arasında geçen hazin aşk hikâyelerini, millî hece veznini ölçü alan ve kalpleri fetheden mısralarla, derin bir muhteva içinde dile getiren edebî , aynı zamanda mû siki bakımından ehemmiyete hâiz olan bu kendine öz bestelerle söyleyen dar manâsıyla ise tarihi bir vesika mahiyeti gösteren Türk halk şiirinin en eski türlerinden biri'.
Bir ezgi ile söylenen halk şiirinin her çeşidini göstermek için Türkiye nin sözlü geleneğinde en çok kullanılan ad 'Türküler'dir. Özel durumlarda ya da ezginin, sözlerin çeşitlemesine göre ninni, ağıt, deyiş, hava adları da kullanılmaktadır.
Türkü, Türk halk edebiyatı nazım şekli ve türüdür. Ezgisi yönüyle diğer halk şiiri türlerinden ayrılır. Türküler genellikle anonimdir. İsimleri bilinen saz şairlerinin söyledikleri de giderek halka mal olmuş ve bunlar da anonimleşme eğilimine girmiştir. Türkü söylemeye 'türkü yakmak' da denir.
Çanakkale içinde aynalı çarşı
Çanakkale içinde aynalı çarşı,
Ana ben gidiyom düşmana karşı.
Of gençliğim eyvah!
Çanakkale içinde bir uzun selvi,
Kimimiz nişanlı kimimiz evli.
Of gençliğim eyvah!
Çanakkale üstünü duman bürüdü,
On üçüncü fırka yürüdü.
Of gençliğim eyvah!
Çanakkale içinde bir dolu testi,
Analar babalar mektubu kesti.
Of gençliğim eyvah.
Kastamonu-İhsan Ozanoğlu-Muzaffer Sarısözen
Türkülerden uzak olmayalım, Türküsüz kalmayalım...
