İyi filmler, insanların hayata bakışlarını değiştirir; ama kaç kişi, izlediği bir filmin görüşünü sonsuza dek değiştirdiğini söyleyebilir? Bruce Bridgeman, bunu diyebilecek insanlardan biri. Bridgeman’ın dünyayı görüşü, “Hugo isimli filmi izlemeden önce” ve “Hugo’yu izledikten sonra” diye ikiye ayrılıyor.
STEREO KÖRLÜK NEDİR?
Evrim Ağacı’nda yer alan habere göre; Bruce Bridgeman, 16 Şubat 2012’de eşiyle birlikte Martin Scorcese’nin üç boyutlu bir aile macerası filmi olan Hugo’yu izlemeye gitti. Tamamen para israfı olacağını düşünmesine rağmen, herkes gibi bir gözlük satın aldı. Santa Cruz’daki Kaliforniya Üniversitesinde bir sinirbilimci olan 67 yaşındaki Bridgeman, hayatını neredeyse hiçbir gerçek “derinlik algısı” olmadan, yani “stereo kör” olarak geçirdi. Bridgeman şöyle anlatıyor: Dışarı çıktığımızda insanlar gökyüzüne bakar ve kuşlar hakkında konuşurlardı. Onlar konuşmayı bitirdiğinde ben hala kuşu arıyor olurdum. Diğer herkes için kuş öne çıkardı; ama benim için sadece arka planın bir parçasıydı.
ÜÇ BOYUTLU BİR MUCİZE
Işıklar kapanıp, fragmanlar bittiğinde ise her şey değişti. Neredeyse Bridgeman filmi izlemeye başlar başlamaz karakterler, daha önce hiç görmediği bir şekilde ekrandan dışarı fırladılar. Bridgeman, o anları şöyle anlatıyor: “Tam anlamıyla görmenin yeni bir boyutu gibiydi. Çok etkileyiciydi.” Ancak bu, yalnızca filmin sihri değildi. Sinemadan dışarı çıktığında, dünya farklı görünüyordu. Bridgeman ilk defa arka plandan ayrışan bir elektrik direğini görebiliyordu. Ağaçlar, arabalar ve insanlar her zamankinden daha canlı ve kuvvetli görünüyordu. Sanki o gün bir şey oldu ve beyninde bir şey uyandı. Bridgeman, o zamandan beri dünyayı üç boyutlu görebiliyor. Tecrübe ettiği bu değişikliği şöyle anlatıyor: Bisikletimle işe giderken yolun kenarındaki ormana bakıyorum ve bir derinlik cümbüşü görüyorum. Her ağacı bir diğerinden ayırt edebiliyorum.
BEYNİN SIRRI
Bridgeman, stereo körlük ile yaşayan ve nüfusun %5-10 kadarını oluşturan kişilerin çoğu gibi, derinlik olmayan bir dünya görmeye mahkûmdu. Aklıselim herkes, bu tür bir değişimin “imkânsız” olacağını düşünecektir. Ancak Bridgeman’ın sinemada yaşadığı deneyim, daha önce kliniklerde de gözlemlenmişti: Bu vakalardan en ünlüsü, nörolog ve yazar Oliver Sacks’a göre ilk defa görme terapisi alırken stereo görüşü tecrübe eden Sue Barry ya da diğer adıyla “Stereo Sue” idi. Sue Barry, görsel zaferini 40’lı yaşlarının sonlarında, aldığı profesyonel terapi sırasında kazandı. Asıl soru ise; on yıllar boyunca düz, iki boyutlu bir dünyada yaşadıktan sonra Bridgeman’ın beyni üç boyutlu görüntüleri neden aniden işlemeye başladı?
DERİNLİK ALGISININ FİZİĞİ
Bilim insanları, yüzyıllardan beri iki gözle görmenin, tek gözle görmekten daha iyi olduğunu bilmektedir. Romalı Doktor Galen şöyle demişti: “İki gözünüzü de kapatıp önce sadece sol gözünüzü, sonra sadece sağ gözünüzü açarsanız farkı görürsünüz: İki görüntü, biraz yer değiştirmiş olmaları dışında, aynıdır.” İngiliz bilim insanı ve mucit Charles Wheatstone, 1830’lu yıllarda bu farkın nedenini buldu. Bu iki görüntü arasındaki farklılık, beynin bir derinlik algısı oluşturmasına izin veriyordu.
HAYATI BOYUNCA DÜNYAYI DÜZ BİR LEVHA GİBİ GÖRDÜ
Bridgeman, her iki gözün birbirinden bağımsız olarak dışa doğru kayma eğilimi gösterdiği, sıklıkla “göz tembelliği” olarak da adlandırılan “değişen ekzotropik şaşılık” denen bir hastalığa sahipti.
Her iki gözünü ayrı ayrı bir görüntüye odaklayabiliyordu; ancak hiçbir zaman iki gözünü tek bir noktaya sabitleyemiyor ve aynı anda iki gözünden birden bakamıyordu. Bu nedenle tüm hayatı boyunca dünyayı düz bir levha gibi gördü.
ÜÇ BOYUTLU FİLMLERİN ETKİSİ
Kaliforniya Üniversitesinde bir optometri profesörü olan Dennis Levi’nin 13 Ekim 2011’de yayınladığı bir çalışma, stereo kör ya da bozuk stereo görüşe sahip bir şekilde büyüdükten sonra, üç boyutlu görmeyi öğrenmiş beş yetişkinin deneyimlerini raporladı. Deneyde; stereoskopik görüntüler, göreli boyut ve gölgeler gibi monoküler ipuçlarıyla desteklendiğinde, deneklerin bir dönüm noktası yaşama olasılıklarının çok fazla olduğu bulundu. Bu deney, Bridgeman’ın deneyiminin neden bu kadar ani olduğunu açıklayabilir.
İlk iş olarak hastayı iki gözden ayrı ayrı gelen görüntüler arasındaki farkı bulmaya zorlayan çoğu kliniğin aksine üç boyutlu filmler, her tür uyaranı kullanarak mümkün olan her şekilde derinliği iletir. Levi, yaptırdığı alıştırmalarla monoküler ipuçları birleştirdiğinde sonuç aldı. Üç boyutlu filmler de bu şekilde çalışabilir. Levi, şöyle diyor: Monoküler ipuçları, üç boyutlu filmlerde kesinlikle bulunur. En iyi üç boyutlu filmler, derinlik algısını arttırmak için bütün derinlik ipuçlarını kullanır.
ÜÇ BOYUTLU GÖRMENİN KEYFİ
Bridgeman’a göre üç boyutlu gözlükler için ödediği ücretle beklediğinden çok daha fazlasını almış oldu. Kendisi dünyayı hala hem stereo körler hem de çok iyi üç boyutlu görüşe sahip olanlar için dersler barındıran bir film tazeliğinde görüyor. Bridgeman sözlerini şöyle bitiriyor: Dünyaya bakıp bazı şeylerin diğerlerinin önünde olduğunu görmeyi, ormanlara ve ağaçlara bakmayı seviyorum. Ağaçlar yalnızca bir şekilden ibaret olmak yerine kocaman, üç boyutlu bir heykel haline geliyor. Bunu görebilmek bir zevk.
