Tillo, medreseler, âlimler ve dahi evliyalar mekânı. Tillo, asırlar boyunca Anadolu irfanına hizmetleri sebkat eden binlerce İslâm âliminin yetişmesine zemin teşkil eden nurlu belde…
Dün olduğu gibi bugün de Tillo’daki medreselerde yüzlerce, bini aşkın talebe tahsil görüyor. Tillo’da dîn-i mübîn-i İslâm tüm erkânıyla birlikte yaşanıyor ve yaşatılıyor biiznillah…
Tillo’dan mücaz âlimler ve hâfızlar hakikatli hocalarından kesbettikleri ilmi ve dahi irfanı hüvesi hüvesine milimi milimine Türkiye’nin her tarafındaki ilim talebelerine öğreterek cemiyetimizi büyük bir mesuliyetten kurtarıyor.
Nimetullah Mücahidi hoca ile Tillo’da medrese ve ilim geleneği üzerine bir e-mülakat gerçekleştirdik. İbrahim Ethem Gören: Nimetullah hocam, Tillo asırlar boyunca hangi sâiklerle evliyalar diyarı olmuştur?
Nimetullah Mücahidi: Bölge zaten Irak ile Suriye’nin kesiştiği yerde olduğundan Tillo’yafarklı meşreplerden tarikat büyüklerinin yerleşmiş ve takip eden asırlarda bu misyon biiznillah devam ettirilmiştir.
Ceddiniz özelinde sual edecek olursak… Bunların başında dedem Şeyh Hamza El Kebir ve oğlu Şeyh Mücahid ve Şeyh Halil gelmektedir.
Sonra…
Daha sonraki yıllarda İsmail Fakirullah Hazretleri ile en değerli talebesi ve halifesi İbrahim Hakkı Hazretleri ve torunu Sultan Memduh ile zirveye ulaşmıştır. Kısaca Tillo’da şeriat, tarikat, tasavvuf hal lisanıyla değil kâl ve gönül diliyle yaşanmıştır.
Kendilerine rahmet niyaz ederek Tillo velileri için büyükçe bir paragraf açalım…
Tillo evliyaları Anadolu coğrafyasında biiznillah İslâm tarihinin en sürekli, en etkili en yaygın hizmet ve irşadını gerçekleştirmişlerdir. Mezkûr paragrafta Şeyh Hamza, Şeyh Mücahid, Gavs’ül-Memdûh, İsmail Fakirullah ve Erzurumlu İbrahim Hakkı hazerâtının ruhaniyetlerine ve dahi mufassalan hizmetlerine değinelim…
İsmi geçen zevâtın ortak noktaları çok olsa da tesis ve gelişim süreçlerinde her birinin ayrı bir etkisi olmuştur.
Tillo’daki ilim ve irfan geleneğinin inşa süreci…
Kuruluş sürecinin tamamen büyük dedem Şeyh Hamza ve evlatları tarafından biinayetillah tesis edildiği kesindir. Bu keyfiyet sadece Tillo’yla sınırlı değildir. Siirt bölgesine nazar edildiğinde de Şeyh Hamza’nın etkisi görülecektir.
Tillo kabristanlığında basübadelmevti bekleyen sair evliyâ-i kirâm hazerâtı…
Şeyh Hamza El Kebir Hz, Şeyh İbrahim Mücahid Hz., Şeyh Muhammed El Humus, Şeyh Yasin (mezarlık dışı), Şeyh Ahmed (mezarlık dışı), Şeyh Şerafeddin (mezarlık dışı), Seyda Molla Ali, Seyda Molla Cemaleddin, Seyda Molla Kasım, İsmail Fakirullah Hz., İbrahim Hakkı Hz., Abdülkadir-i Sani Hz., Hamza Ğeniyullah Hz., Mustafa El Fani Hz., Salih Bey El Ensari Hz., Şeyh Alemeyn Hz., Şeyh Abdurrahman Hz., Sultan Memduh Hz., Zemzem Hassa Hz., Nur Hamza Hz., İbrahim Ârifillah Hz.
Rahmetullahi aleyhim ecmain. Tillo kabristanlığında sayıları on bin üzerinde evliyanın medfun bulunduğu rivayet edilir…
El hak doğrudur. Arvas seyyidlerinin ata dedesi ve Abdülkadir Geylani’nin (ks) oğlu Şeyh Abdürrezzak’ın Halife’si olan Hacı Kasım El Bağdadi Hazretleri 1300’lü yıllarda Tillo’yu ziyaret ettiğinde on iki bin velinin burada medfun olduğunu rihlesinde zikretmektedir.
Sözün bu yerinde ceddiniz Mücahidi Ailesi’nin Efendimiz Aleyhisselâm’dan Tillo’ya uzanan şeceresine gelelim…
Mücahidi Ailesi Halid’i kökenli bir ailedir yani bu soy Hz. Halid’in oğlu Hz. Süleyman’a ulaşır. Hz. Süleyman, Diyarbakır muhasarası zamanında şehit düştükten sonra ailesi bölgede kalmaya devam etmiştir. Miladi 1200’den itibaren ailenin bir kısmı Irak’a, bir kısmı Mardin’e, bir kısmı Suriye’ye ve nihayet bir kısmı da Bitlis ve Siirt civarlarına yerleşmiştir. Ceddimden Tillo’ya gelip ilk yerleşen büyük dedem Şeyh Hamza El Kebir’dir.
Portalımızı, gazetemizi Şeyh İbrahim El Mücahid Hazretleri’nin içinden ilim, irfan, gayret ve dahi Habib-i Kibriyâ aşkı geçen hayatından kesitlerle teberrüken şenlendirelim.
Dedem Şeyh Mücahit Hz, Tillo’nun bağrında yetiştirdiği ulu velilerden önemli bir simadır. Doğum tarihi bilinemeyen Şeyh Mücahid Hz. Tillo’da dünyaya gelmiştir. İlm-i ledünnî ile âlim, ilmi ile amel ve hulûs-i kalp ile kâmil olan Şeyh Mücahit Hz., gecesini ve gündüzünü ‘Habib-i Kibriya’sıyla (sav) yaşamış ve onun aşk ve şevkiyle nefes alıp vermiştir.
Büyük dedeniz Şeyh Mücahid Hazretleri…
Dedem Şeyh Mücahid Hz. Hicri altıncı asırda yaşamış, ahvâl ve etvârı her tarafa yayılmış ve babası Şeyh Hamza El Kebir Hazretleri’nin güneşinde gölge olabilmiş büyük bir evliyadır.
Okuyucularımız için dünden bugüne Tillo’daki medrese geleneğini tâdât etmenizi istirham ediyorum. Ve dahi bu meyanda ‘Mücahidi Ailesi’nin Tillo’daki ilim hizmetleri…
Tillo’nun ilim vadisinde İsmail Fakirullah Hz.’den öncesine dair kaynaklarda fazlaca bir malumat yer almıyor. Bununla birlikte Şeyh Hamza Kebir’in ailesi bu hizmeti ifa ve icra etmişler.
Sonra…
Bundan sonra Tillo’da ilim ve mânâ hizmetlerini İsmail Fakirullah Hazretleri ve nesli yürütmüştür. Ta ki üstadımızın hizmeti tekrar ele alınıncaya kadar. Yani yüzyıllardır en kapsamlı ilmi hizmet medresemizde verilmektedir.
Bugünkü günde Tillo Kur’ân kurslarındaki (medreselerindeki) faaliyetleriniz…
-Ahlâk umdelerinin sohbet ya da dersler üzerinden işleyişi.
-Kur’ân-ı Kerîm okuma, ezber, kıraat, mehâric-i hurûf.
-Profesyonel boyutta Arapça gramer tedrisatı.
-Diğer dini ilimler
‘Klasik Medrese tahsili’ dendiğinde bu tarif ve tavsifin içine neler girer?
Klasik medrese tahsili her şeyden önce Selçuklu ve Osmanlı usûlüdür.
Nizamiye medreselerine atıf yapıyorsunuz…
Evet, hamd olsun. Nizamiye medreselerinin ilim ve irfan usullerini birebir takbik ediyoruz. Nizamiye’den bugüne tevarüs eden, ilmi, ihlâs, samimiyet, hasbîlik, takva ve verâ ile harmanlayan, asliyet ve terkip şuuruyla takviye edilen tedrisatı Tillo’da şenlendirmenin gayreti içerisinde bulunuyoruz.
Bu süreçte ibtidâî bir talebe, eline icazetini alıncaya kadar hangi kitapları talim eder?
Emsile, Bina, Maksud, İzzi, Bilgivi, Cürcânî, Zurûf, Terkib, Mütemmime, Gâyet’ül-İhtisâr, Şerhu’ul-Muğnî, Sutûr, Sâdinî, Hallü’l-Meâkid, Şerh’ul-Kıtır, El-Behçet’ül- Merdiyye, el- Fevâidü’z-Ziyâiyye (Molla Câmî), Muğnit Tullab, Hâşiye Kavl’i Ahmed Ala’l-Fevâidi’l- Fenâriyye, Risâle-i Vâdiyye, Şerh’il-İsâm alâ Risâlet’il İstiâre, Er-Risâlet’ül-Velediyye, Habiyye, Şerh’ir-Risâleti’s-Şemsiyye, Muhtasar’ul-Meânî, Cevheretü’t-Tevhîd, el-Varakât, el-Minhâc, Kâdı Beydâvî, el-Hâkimiyye ve İânet’üt-Tâlibîn.
Kur’an kurslarınıza adım atan talebeler, bidâyetinden nihâyetine kadar hangi aşamalardan geçerek mezun oluyorlar?
Temelde üç aşama var. Kur’ân-ı Kerîm Kerim, Arapça ve Şer’î İlimler…
Kur’an Kursu tahsili gören talebelere hâfızlık eğitimi de veriyorsunuz. Tüm talebelere hâfızlık eğitimi veriliyor mu?
Tüm talebelere hafızlık teklif ediliyor ancak kâbiliyeti uygun olmayan öğrenciler istisna tutuluyor.
Talebeleriniz umumiyetle ne kadar sürede hıfzını ikmâl ediyor?
Bir yılda yahut bir buçuk yılda biiznillah. Talebelerimiz gerçek anlamda hâfızlığını kuvvetlendirdiklerine dair belgesi aldıktan sonra ara vermeksizin Arapça eğitimine yönlendiriliyor. Arapçayı geçen hâfız öğrencilerimiz Arapçaya taalluk eden ilimleri bitirinceye dek görevli hocalar tarafından hâfızlıkları da takip altına tutuluyor..
Âlâ. İcazet merasimlerinizi de konuşalım. 2022 yılında medrese tahsillerini tamamlayan 95 hocamız ile hıfzını ikmal eden 56 hafızımıza icazetleri takdim edildi. İstirham etsem bizleri yurtiçinden ve yurtdışından pek çok İslâm âliminin iştirakiyle gerçekleştirilen merasim atmosferine götürür müsünüz?
Lâ ilâhe illallah kable külle şey…
Âmennâ...
Bizde icazet alan öğrencilerin isimleri manevî izin mahiyetinde ilk önce liste halinde Muvâcehe-i Şerife’de Efendimiz Aleyhisselâm’ın huzurunda okunur.
Allahuekber.
Daha sonra icazete günler kala bereketlerinden ve dualarında istifade edilmesi için de gerek bölgedeki büyüklerimiz ile yurtdışında olan Seydalarımız, Üstadlarımız davet edilir. Uzakta olanlar genelde merasimden bir gün önce Tillo’ya gelir, o günün gecesinde ciddi anlamda bereketli bir hazirun oluşur. Merasim günü hep birlikte aşsam yemeği yenildikten sonra misafirler gece geç saate kadar büyüklerin sohbetleri ve Arapça, Türkçe, Farsça, Kürtçe okunan ilahiler eşliğinde bol mâneviyâtlı, feyizli bir gece geçirir. Sabah misafirlere kahvaltı ikramı yapıldıktan sonra saat 10 sularında icazet programı başlar. Kur’ân-ı Kerîm tilâvetiyle başlayan programda Seydaların sohbetlerini, icazet alan bazı öğrencilerin öznesinde ilim olan konuşmaları takip eder. Konuşmalar bittikten sonra, icazet okuma safhasına geçilir.
İcâzetleri kim okuyor?
İcâzetleri Seyda Molla Bedreddin Sancar Hocamız okur, duadan sonra icazet alan öğrencilerin salondan çıkmasıyla program biter. Program akabinde öğle namazı için saf tutulurken, diğer tarafta hummalı bir yemek servisi başlar. Cemaat-i kübra ile kılınan namazın akabinde otuz dakika içinde beş bin kişiye sıcak yemek ikram edilir. Yemekten sonrada büyükler ziyaret edildikten sonra program biter.
Aliyy’ül-âlâ… İcazet, âlimin ve hafızın omuzlarına hangi sorumlulukları yüklüyor?
İcazet, Rabbânî bir vazifedir. İcâzet bir nevi, Allahu Teala’dan Sevgili Peygamberimize verilen tebliğ görevine hizmet etmektir.
Mezuniyetlerinin ardından yetişmiş talebeleriniz ilimlerinin zekâtını nasıl ve nerelerde vermeye imkân buluyor?
Mezunlarımız biiznillah imamlık, müezzinlik, Kur’ân Kursu hocalığı ile birlikte medrese açarak ilimlerinin zekâtlarını veriyorlar. Ayrıca üniversitelerle, eğitim ve ihtisas merkezlerinde ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın fetva kurullarında vazife icra ediyorlar.
Medreselerinizin fizîki imkânlarını ve talebeliğe kabul şartlarını da konuşalım…
Talebeliğe kabulümüz şartımız ilköğrenim mezuniyeti. Bununla birlikte ayrıca mülakat da yapıyoruz. Fizîkî imkânlarımız hamd olsun Diyanet İşleri Başkanlığı’nın belirlediği standartları her açıdan karşılıyor şükürler olsun.
Müracaat tarihleri…
Genelde yaz aylarında ancak ara alımlar da olabiliyor.
Maddenin yanında mânâ da lazım, malum tek kanatlı kuşlar uçamıyor! Bu meyanda medreselerinizdeki evlatlarımızın irfânî tekâmülleri nasıl şekilleniyor?
Üstadımızın tasavvufî öğretilerini işleyerek, yaşatarak bunu topyekûn ahlâk haline getirerek…
Medreselerinizin müessisi ve dahi baş müderrisi Molla Burhaneddin Mücahidi üstadımızın talebelerine ve dahi bu mülakat vesilesiyle okuyucularımıza lisan-ı haliyle nasıl bir mesaj iletiyor?
-İlim mesleği kesinlikle terkedilmemeli.
-Herkesin ilimden bir payı olmalı.
-Herkes görevini hakkıyla yaptığında şikâyet ettiğimiz meseleler ortadan kalkacaktır.
-Ehli Sünnet olmadan olmaz. Çünkü Ehl-i Sünnet bir fırka değildir; İslâm’ın ana omurgasıdır.
Geçtiğimiz yıl medreselerinizde mukabele takibi, teravih, talebe sofrasında iftar ve sahur imkânlarını bahşeden Rabbimize hamd ü senâlar olsun. Sahurundan iftarına, teravihinden teheccüdüne kadar H. 1444’ün Ramazan-ı Şerif ayı Tillo’da nasıl yaşandı?
Eskiden Ramazan-ı Şerif ayına girildiğinde medreseler dersleri bırakıp tamamen ibadete, özellikle Kur’ân-ı Kerîm okunmalarına verirlerdi kendilerini. Seyda, Ramazan-ı Şerif’ten önce bir ilim öğrencisinin bu kutlu ayı nasıl hakkıyla eda etmesi gerektiğine dair sohbetlerini nasihatini yapar. Seyda, her zaman, hemen her fırsatta Ramazan-ı Şerif ikliminin insanın kendisiyle Rabbinin arasını düzeltmesi için büyük fırsat olduğunu dile getirir. Ve Ramazan’da Allah rızası niyetiyle ilim tahsil etmenin büyük bir sevap olduğunu söyler, dolasıyla biz de ilim tahsili tamamen durmaz, öbür ibadetlere de zaman kalsın diye dersler hafifletilir. Normal zamanda sabah namazından sonra uyumayan öğrenci Ramazan-ı Şerif’te sabah namazı sonrasında istirahate çekilir. Akabinde dersler 08:30’da başlar, öğleye kadar
talebeler serbesttir; kimi Kur’ân-ı Kerîm okur, kimileri günlük derslerine devam eder. Biz de namazların camide ve cemaatle kılınma disiplini var, namazdan sonra öğle mukabelesi yapıldıktan sonra talebe yine ibadetinde ve derslerinde serbesttir. İkindiden sonra toplu derslerden sonra iftar saatine 45 dakika kala bütün öğrenciler akşam mukabelesi için camiye gider, akşama dakikalar kala görevliler tarafından kendilerine hurma, su ve yemen kahvesi ikram edilir.
İkramlara nâiliyetimize binler şükür…
Ezana 3 dakika kala mukabele biter ve Kur’ân-ı Kerîm’ler, rahleler toplanır. Sonra herkes
kendi içine doğru dua yolculuğuna başlar. Ramazan ayının 15’inden sonra her hoca önceden tayin edilen listeyle öğrencileri evlere iftara götürmeye başlar. Yemekten sonra teravih, teravihten sonra ilahi eşliğinde toplu bir çay ikramı yapılır. Arada 30 dakika kadar öğrenciler dinlendikten sonra 23.00’a kadar ders tahsiline devam ettikten sonra dinlenmek için yatakhaneye çekilir…
Ne güzel… Tillo medreselerinin talebesi, hocası, hâdimi, muhibbanı, gönüllüsü olmak ne büyük baht. Var olunuz.
Teşekkür ediyorum Nimetullah hocam.
Ben de alakanız için teşekkür ediyorum İbrahim Ethem Bey. En kısa zamanda sizi Tillo’ya yeniden bekliyoruz.
İbrahim Ethem Gören Yazı No: 501
