Değerli okuyucularımız, vücudumuzdaki dolaşım sistemlerinden biri olan lenfatik dolaşım sisteminin vücut savunmasında çok önemli bir rolü vardır. Bu Lenfatik dolaşım sisteminin doğuştan veya sonradan gelişen nedenlerle bozulması sonucu proteinden zengin sıvının dokuda birikimi lenf ödem olarak tanımlanabilir.
Örnek olarak meme kanseri cerrahisi sırasında tümör ile birlikte koltukaltı lenf bezleri de çıkartılır. Lenfatik sistemin bütünlüğünün koltukaltında bozulması sonucu ortaya çıkan lenf ödemin getirisi olarak şişme en sıkıntı verici komplikasyonlardan biridir. Radyasyon tedavisi ve kemoterapi de koldaki bu şişmeyi tetikler.
Lenfödem Çeşitleri Nelerdir?
2 tip lenfödem vardır.
· Primer lenfödem (doğuştan gelen)
· Sekonder lenfödem (sonradan oluşan)
Primer Lenfödem:
Genelde belirgin bir sebep olmadan ortaya çıkar. Bebeğin anne karnında gelişimi sırasında lenf damarlarının yeterli gelişmemesi sonucunda oluşabilir. Ya da ileriki yıllarda gelişebilir. Sebebi tam olarak bilinmemektedir. Bayanlarda daha sık görülür ve genelde bacaklar etkilenir.
Sekonder lenfödem:
Sekonder lenfödemde lenf sistemi önceden sağlıklıyken sonradan zarar görür ve işlevini yapmada yetersiz kalır. Bunun pek çok nedeni olabilir:
· Yaralanmalar
· Kanser sonrası cerrahiyle lenf nodüllerinin alınması (göğüs kanseri, prostat/mesane/rahim kanseri)
· Yanıklar
· Obesite
· Kronik venöz yetmezlik
· Filariasis lenfödem (Tropik bölgelerde bir çeşit sinek ısırığıyla oluşan lenfödem)
Lenfödem 4 aşamada sınıflandırılır:
Evre 0 (Ön evre):
Latent evre de denir. Doku normaldir ancak dokuda patofizyolojik değişiklikler başlamıştır. Ödem yoktur. Fakat hasta sıvı birikimi ve fibrotik değişikliklerden dolayı rahatsızlık hissi duyar. Bu süre aylarca yıllarca sürebilir ve hasta bu seviyede kalabilir.
Evre 1:
Ödem yumuşak hissedilir ve proteinden zengin bir ödem mevcuttur. Hasta kolunu ya da bacağını yukarı kaldırınca ödem azalır hatta yok olur. Ödemli kol ya da bacağa parmakla basılınca çukurluk (gode) oluşur.
Evre 2:
Cilt serttir ve fibrötik değişiklikler mevcuttur. Ödem kol ya da bacağın yukarda tutulmasıyla inmez. Parmakla çok kuvvetli basıldığında gode oluşur. Proteinler fibroblast salınımını, konnektif ve scar doku oluşumunu sitümüle eder. Bu nedenle doku sert ve kalınlaşmıştır.
Evre 3:
Çok ciddi konnektif doku artışı vardır. Cilt daha derin tabakalarına kadar etkilenmiştir. Ciltte çatlaklar, yaralar oluşur ve bakterilerin bu çatlaklardan içeri girerek enfeksiyona neden olma riski artar.
Lenfödem Tedavisi
Manuel Lenf Drenajı/ Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi
Günümüzde lenfödem tedavisine yönelik birçok tedavi geliştirilmiştir ancak bu tedavi yöntemlerinden en etkili olarak kabul edileni Kompleks Boşaltıcı Tedavi adı ile bilinen manuel (el ile yapılan) lenf drenaj tekniğidir. (Uluslararası Lenfoloji Birliğinin 2003 yılında yayınladığı sonuçbildirgesinde `Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF)`nin lenfödem terapisinde en etkili yöntem`` olduğu bildirilmiştir.)
Bu teknik lenf drenajını, lenf sistemine yönelik spesifik egzersizleri, cilt bakımını, kişisel bakımı, korunma amaçlı bandajlama ve çorap uygulama yöntemlerini içeren kompleks bir tedavi yaklaşımıdır.
Tedavi 2 aşamadan oluşur. İlk olarak ödemin en aza indirilmesi için lenf drenajı, cilt bakımı, bandaj uygulaması ve egzersizi içeren bir yaklaşım uygulanır. Ödem en az seviyeye ulaştıktan sonra hastanın ölçüsü alınarak, özel bası giysisi tasarlanır ve ikinci aşamaya geçilir. İkinci aşamada hastaya, kendine bakım yapabilmesi için, lenf masajı, cilt bakımı, bası giysisi kullanımı ve yapması gereken egzersizler konusunda eğitim verilir. Lenfödem kronik bir hastalık olduğu için hastanın kendine bakım konusunda özenli olması ödemin yeniden oluşmasını engellemede hayati öneme sahiptir.
Lenfödem tedavisi ne sıklıkla yapılabilir?
Lenfödem kronik bir hastalık olduğundan tedavisi yaşam boyu belli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Tedavinin ilk aşaması olan ödemi boşaltma dönemi haftanın her günü olmakla beraber ortalama (Değerlendirme sonuçlarına, hastalığın şiddetine, hastaların beklentilerine göre değişebilir.) 3-4 hafta sürer. İkinci aşama olan koruma dönemi ise bası giysisi ile beraber belli aralıklarla lenf drenajı yapılarak ömür boyu süren dönemdir.
Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi/ Manuel Lenf Drenajı kimler için uygulanır?
Lenfödem
Kronik venöz yetmezlik
Lipödem
Ameliyat/ travma sonrası ödem
Romatizmal kökenli hareket sistemi hastalıkları
Progresif sistemik skleroz (Skleroderma)
Sudek sendromu (Refleks sempatik distrofi)
Sonrasında ödemi oluşan kişiler bu tedaviden faydalanabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Lenfödem tedavi edilmezse ne olur?
Öncelikle ödem varlığı kişinin uzuvlarında yoğun bir ağırlık hissine sebep olacaktır. Ödem miktarının artmasına bağlı olarak kişide hareket kısıtlıkları ve sonunda immobilite gelişir. Ayrıca ödem miktarının artışına bağlı olarak cilt bütünlüğünde ve renginde bozulmalar gelişir. Uzuvlarda yara ve enfeksiyon oluşumuna kadar giderek geri dönüşü zorlaşan bir klinik tablo oluşturur.
Lenfödem Hastalığı tamamen ortadan kaldırılabilir mi? Tedavi bitiminde bacağım/kolum normal bir görüntüye kavuşacak mı?
Lenfödem kronik bir hastalık olduğu için ve lenf sistemindeki hasar kalıcı olduğu için tamamen ortadan kalkmıştır denilemez. Sadece neden olduğu semptomlar ortadan kalkmıştır. Hastanın kolu/bacağı normale yakın bir görüntüye kavuşur. Tam olarak normale dönmesi ne kadar süredir lenfödem hastası olduğuna yani tedaviye erken başlama derecesine göre değişir.
Tekrar kolum/bacağım şişebilir mi?
Hastalar kolunu/bacağını korumak için gerekli olan tedaviyi ve önlemlerini aldıktan sonra tekrar ödemin artması istisnai durumlar haricinde söz konusu değildir. Ancak bası giysisi hastaya göre yapılmadıysa ya da ölçü uygun şekilde alınmadıysa tekrar ödem oluşabilir.
Lenfödem hastalığıyla nasıl yaşayabilirim?
Lenfödem hastaları tedavi sonrası yaşamlarını dikkatli sürdürmek zorundadırlar. Dikkat etmeleri gereken pek çok şey vardır. Günlük yaşamda, kıyafet seçiminde, genel bakımda ve yapabilecekleri aktiviteler konusunda fizyoterapist tarafından bilgilendirilmelidirler.
Sağlıcakla