İstanbul un uzun yıllar fethedilemeyen efsanevi bir şehir olmasının en büyük sebebi çevresini kuşatan bu surlardan bahsedeceğim bu yazımda.
Sağlam surlara sahip olması ile nam yapmış İstanbul, Osmanlılar tarafından fethedilinceye kadar 29 kez kuşatıldığını da belirteyim.
2 bin yıla yakın bir süre boyunca İstanbul surları pek çok kez kuşatılmış olmasına rağmen yalnızca iki kez aşılabildi. 1204 yılında Latinler tarafından işgalinde ve 1453 yılında Osmanlıların fethinde bu durum gerçekleşebildi.
Tarihi surlar, yüzyılların şartları içerisinde sağlam bir şekilde inşa edilmesi, kara tarafından 4 kademeli bir düzen içinde olmasının yanında kıyılarında denize sıfır yükselen surları ile benzersiz bir savunma sistemine sahipti.
Şehri çeviren surlar tarihte 5. yüzyıldan başlayarak inşa edilmiş, yıkılmalar ve yeniden yapmalarla dört defa elden geçmiştir. Son yapımı MS 408 den sonradır. II. Theodosius (408-450) zamanında İstanbul surları Sarayburnu ndan Haliçkıyısı boyunca Ayvansaray a bu taraftan ve Marmara kıyısı boyunca Yedikule ye, Yedikule den Topkapı ya, Topkapı dan Ayvansaray a uzanıyordu.
Tarihi Yarımada`yı çevreleyen ve günümüz İstanbul`unun en büyük mimari yapısı olan surlar, İstanbul`un en önemli kültürel mirasından biridir.
Surların uzunluğu 22 km dir. Haliçsurları 5,5 km, kara surları 7,5 km, Marmara surları 9 km dir.
Kara surları üçbölümden oluşur: hendek, dış sur, içsur. Hendekler bugün tarım alanı olmuştur. Sura bitişik ve 50 m aralıklarla kara surları tarafında, birçoğu yıkılmış, çatlamış durumda 96 burçbulunmaktadır. Bu burçlar, boydan boya uzanan sur duvarlarından 10 metrelik çıkıntıda, çoğunlukla kare planlı ve 25 m yüksekliğindedir. Pencereleri, tonozları, kapıları vardır. İçsurlarla dış surlar arasında kapı ve merdiven bulunur. İçsurlar ve burçlarda kefeki taşı ve tuğla kullanılmıştır.
Dış surlar ise sandık veya kazamat duvardır. Dış surlarda daha küçük ve büyük burçlar arasına gelmek üzere küçük burçlar vardır. Bütün bu hendek, burç, dış ve içsurların toplam eni 70 m dir. Surların içinde dehlizler ve küçük oyuklar vardır.
Marmara ve Haliçsurlarının önündeyse hendek ve dış sur yoktur. Bu surların kalınlığı 5 m, yüksekliği 15 m dir. Burçlar 20 m dir, Marmara tarafında 103, Haliçtarafında 94 burçvardır.
İstanbul surları boyunca ana kapı ve yan kapılar vardır. Kapılar, duvarda 5 m genişlikteki bir kemer altındadır. Ana caddelerin geçtiği Topkapı ve Edirnekapı dışındaki kapılar yan yana iki arabanın geçemeyeceği kadar dardır. Bu kapıların mermer kaplı içleri, ahşap kapıları vardı. Sur üstüne çıkmak için yapılmış merdivenler kapıların içtarafında sağda ve soldadır. Kapı duvarları içindeki boşluklarda, ana kapının kapatılmasında kullanılan demir kapı yahut parmaklıklar bulunurdu. Ayrıca ana kapıların bazılarında bir dış kapı olurdu. Bunların birçoğu tarihte kaybolmuştur. Bazı kapılar üzerinde kitabeler durmaktadır ama bunlar Osmanlı dan kalmadır. Dış kapıyla içkapı arası 25 m dir.
Topkapı Sarayı kapısından başlayarak Haliçe, buradan Yedikule ye ve tekrar Topkapı Sarayı na dolanan duvarların kapıları gezmek başlıbaşına kültür turudur.