İbn Sî na uzmanı Özbek ilim adamı Dr. Fahriddin Ibragimov ile gerçekleştirdiğimiz sohbetin ikinci bölümünün öznesinde İbn Sî nâ`nın eserleri ile tıp ilmi için ürettiği katma değerler yer alıyor.
İbrahim Ethem Gören: Fahriddin Bey İbn Sî nâ`nın hastaların tedavisinde dikkat ettiği usuller ile başlayalım kelâma dilerseniz. Nedir bunlar?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Düzen (diyet), ilaçlarla tedavi ve çeşitli tıbbi önlemlerin kullanılması (kan alma, hacamat ve, huqna, vb.). Hastalığın tedavisinde beslenme yani diyet önemli bir faktör olarak kabul edilir ve her hastalık için bir diyet uygulanır. Mesela karaciğer hastalıklarında daha fazla kuru üzüm, incir, nar suyu tüketilmesi tavsiye edilir. Bu, bu tür hastalıkları glikoz ve insülin ile tedavi etmek için mevcut yöntemlerin eski bir görünümüdür.
İbrahim Ethem Gören: Avrupa`da Avicenna ismiyle bilinen İbn Sî nâ`nın modern tıbba, tıp ilmine ve tıp bilimleri literatürüne yaptığı katkılarını Avrupa okulları üzerindeki etkilerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Dr. Fahriddin Ibragimov: İbn Sina, zengin ve çeşitli bilimsel mirası ile daha sonraki dönemin Doğu ve Batı kültürlerinin gelişmesinde büyük bir etkiye sahip olmuştur. Onun Batı`daki etkisinin XVII. yüzyıla kadar sürdüğü ve eski Yunan tıp otoriteleri olan Hipokrat ile Galen`in şöhretini gölgede bıraktığı kabul edilmektedir. İbn Sî nâ`dan bir asır sonra kaleme aldığı Çehâr Maḳāle adlı eserinde Nizâmî -i Arû zî el-Ḳānû n fi`ṭ-ṭıb hakkında şunları yazmıştır: 'Eğer Bukrat (Hipokrat) ve Câlî nû s (Galen) sağ olsalardı bu kitabın önünde secde etmeleri gerekirdi.'
İbn Sî nâ`nın Avrupa`da uzun süren etkisinin bir başka delili, el-Ḳānû n fi`ṭ-ṭıbb`ın Canon olarak anılan Latince tercümesinin XVII. yüzyıl sonlarına kadar Louvain ve Montpellier gibi üniversitelerde ders kitabı olarak okutulmasıdır.
İbrahim Ethem Gören: İbn Sî nâ`nın telî fâtını da konuşalım;
Dr. Fahriddin Ibragimov: İslam filozofları içerisinde en çok eser vermiş müelliflerden biri olan İbn Sina`nın mantık, tabıiyyat (doğa bilimleri), riyaziyyat (matemetik bilinler) ve ilahiyyat (metafizik) gibi disiplinlerle ilgili eserleri oldukça geniş hacimli olup Kindi (ö.252/866) ve Ebu Bekir er-Razi (ö.925 ya da 932) gibi kendisinden önceki filozoflar tarafından kaleme alınan çalışmalardan daha şümullüdür.
450 eser telif ettiği rivayet edilen İbn Sina`nın 240 civarında eseri günümüze ulaşmıştır. G.C. Anawati, 1950 tarihli bibliyografyasında, şüpheli olarak belirtilen metinler ve İbn Sina`ya atfedilen bazı uydurma eserler dahil olmak üzere toplam 276 eseri listeler. Yahya Mahdawi ise 'Bibliographie d`I.S'de 131 sahih ve 110 şüpheli eseri listeler. 
Özbek bilim adamı U.I. Kerimov, İbn Sina nın 240 tan fazla eserinin bize ulaştığını yazmaktadır. U.I Karimov bunları şu disiplinlere ayırır. Felsefe, teoloji ve tasavvuf-80 Tıp-40 Mantık-19 Psikoloji-26 Doğa-23 Astronomi-7 Matematik-1 Müzik-1 Kimya-2 Etik-9 Edebiyat-4 Bilim adamları ile yazışmalar-8.
İbrahim Ethem Gören: Bu noktada öne çıkan eserleri hangileri?
Dr. Fahriddin Ibragimov:   el-Kanun fi`t-tıb: İbn Sina`nın tıp konusundaki en önemli ve kapsamlı eseridir. İlk defa 1593`te Roma`da basılmış, daha sonra pek çok yerde yayımlanmıştır. el-Ḳānû n fi`ṭ-ṭıbb`ın XV ve XVI. yüzyıllarda Avrupa`da otuz altı defa basıldığı kayd edıliyor. 18. yüzyıla kadar bu kitap Avrupa üniversitelerinde temel ders kitabı olarak okutulmuştur.
el-Kanun fi`t-tib beş cilt halinde Özbekçeye ve Rusçaya 1954-1961 yılları arasında tercüme edilmiş ve Taşkent`te yayınlanmıştır.
Bu eser 18. yüzyılın sonlarında Tokatlı Mustafa Efendi tarafından tamamen Osmanlı Türkçesine çevrilmiştir. Esin Kâhya tarafından da  Türkçe`ye tercüme edilmiştir (Ankara 1995,2003)
eş-Şifa: İbn Sina`nın felsefeye dair en önemli eseridir. Mantık, fizik, matematik ve metefizike ayrılmış dört ana bölümden bu eser 22 ayrı kitaptan oluşmaktadır.
eş-Şifa kitabının tamamı Türkiye`de Litera Yayıncık projesi kapsamında 2005 yılından bu yana Türkçeye çevrilmektedir.  Şimdiye kadar Arapça metinli ve Türkçe tercümeli 12 kitap yayınlanmıştır.
İbn Sina`nın bunlardan başka felsefenin temel konularında okuyuculara bilgi vermek için yazdığı en-Necat`, hayatının son döneminde yazdığı kapsamlı eseri el-İşarat ve`l tenbihat`, Farsça olarak yazılmış Danişname-i` Alai, metafizik ve ahlâka ait el-Mebde ve`-l mead isimli eserleri öne çıkmaktadır diyebiliriz. 
İbrahim Ethem Gören: İbn Sî nâ`nın eserlerinin günümüz tıp ilmi için ürettiği katma değerler için neler söylemek istersiniz?
'еl-Kanun fi-t-tib' İbn Sina ya benzeri görülmemiş bir ün kazandırmış ve onu dünyaca ünlü bir hekim olarak cümle âleme tanıtmıştır. Özünde, bu çalışma benzersiz bir tıbbi bilgi ve ansiklopedidir. Modern tıp, İbn Sina nın bu bilim kaynağından yararlanmaktadır. Büyük hekim, benzer hastalıkları birbirinden ayırt edebilmiştir. 
İbrahim Ethem Gören: Mesela;
Dr. Fahriddin Ibragimov: Mesela, deri döküntüsü ile cüzzam arasındaki farkı göstererek bunu netleştirmiştir. Plörezi ve pnömoni (pnömoni) semptomlarını ayırt etmiş, menenjit hastalığını ayrıntılı olarak açıklamış ve bugün hâlâ yaygın olan mide ülseri hastalığını teşhis etmiştir. Ayrıca diyabet, nörolojik ve ruhsal hastalıklara ilişkin tanı ve tedavi yöntemleri geliştirmiştir.
İbrahim Ethem Gören: Farmakoloji bilimine katkıları?
Dr. Fahriddin Ibragimov: İbn Sina`nın farmakolojiye katkıları da çok önemlidir. İnceleyerek hangi hastalıklara iyi geldiğini detaylıca belirttiği 396 bitkiden 165 i modern tıp uygulamalarında kullanılmaktadır.
İbn Sina, safranın Alzheimer hastalığını ve depresyonu iyileştirmeye yardımcı olabileceğini de ortaya koymuştur. Doktor İbn Sina, sadece Alzheimer`in depresyon ve çeşitli hastalıklarla arasındaki ilişkiyi de irdelemiştir. Doğal ilaçlar ve yaşam tarzındaki değişikliklere dayalı olarak depresyonu ele alan ve önleyen İbn Sina, depresyon tedavisi ve yönetimi için yaklaşık 30 kadar şifalı bitkiyi tanıtmıştır. Kızamık gibi hastalıkların insandan insana bulaşabileceğini ilk fark eden tabip de yine İbni Sina`dır. İbn Sina, kızamık hastalığının yayılmasını önlemek için, modern hastanelerde kullanılan ünlü bir yöntem olan hastalığın yayılmaması için hastaların karantinaya alınmasını önermiştir.
İbrahim Ethem Gören: İbn Sina modern tıbbın babası ve bilimin isimsiz kahramanıdır!
Dr. Fahriddin Ibragimov: İbn Sina ayrıca hayvan derisinden yan delikleri olan yuvarlak uçlu kateterler gibi birçok icat yapmıştır. Bu, üriner rahatsızlıklardan muzdarip hastalar için nazik bir prosedür sağlamıştır. Hâsılı İbn Sina modern tıbbın babası ve bilimin isimsiz kahramanıdır!
İbrahim Ethem Gören: El-kânû n fi`t-tıb için özel bir bahis açalım; Eseri genel anlamda nasıl tanıtırsınız?
Dr. Fahriddin Ibragimov: 'El-Kanun fi-t-tib', İbn Sina`nın tıbbî çalışmaları arasında merkezî bir yer tutar. Kitabın hâşiyesi, şerhleri, kısaltmaları ve diğer dillere tercümeleri ile eserin çok sayıda el yazması ve matbu nüshalarının bulunması kitabın öneminin ne kadar yüksek olduğunu göstermektedir. İbn Sina nın eserlerinin el yazmalarının kataloğunu derleyen Karl Brockelman, Yahya Mahdavi ve Shahota Qanawati ye göre, dünya kütüphanelerde bu eserin 130 dan fazla el yazması var.
Yaklaşık bir milyon kelime içeren 'El-Kanun fi-t-tib', tıp tarihçisi George Sarton a göre bu 'Eski ve Müslüman Tıbbın Kanunu'dır. Bu kitap, Ortaçağ tıbbının hemen hemen tüm alanları hakkında önemli bilgiler içeren özlü bir eserdir. Ağırlıklı olarak tıbbî -teorik kavramları ve genel tartışmaları sistematik olarak sınıflandırmaktadır. İbn Sina bu eseri yazmaya 1012 yılında Cürcan a gittiğinde başlamış ve 1024-1025 yıllarında Hemedan ve İsfahan da tamamlamıştır.
  'El-Kanun fi-t-tib' yüzyıllardır Doğu da ve Batı da en güvenilir bir rehber olmuştur. Eserin orijinal Arapça metni ilk olarak 1593 yılında Roma da yayınlanmıştır. Daha sonra Kahire (1873, 1877, 1879), Tahran (1889), Lahor (1905, Farsça, şerhli), Lucknow (1905&ndash 1906) ve (Beyrut 1987) şehirlerinde yayınlanmıştır. 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa da 36 kez yayınlanmıştır.
'El-Kanun fi-t-tib' beş kitaptan oluşmaktadır.
Dr. Fahriddin Ibragimov: 'El-Kanun fi-t-tib' beş kitaptan oluşmaktadır. İlk kitap tıp biliminin teorik temelleri ve uygulamalı tıbbın genel kuralları hakkındadır, ikinci kitap bitkilerden, hayvanlardan ve madenlerde 800 den fazla basit ilaç, iyileştirici özellikleri ve uygulama yöntemleri hakkındadır. Ü çüncü kitap, insan vücudunun organlarında baştan topuğa kadar meydana gelen hastalıkları tanımlar ve tedavi seçenekleri hakkında bilgi sunar. Dördüncü kitap,  tüm vücutta meydana gelen hastalıklara ayrılmıştır. Beşinci kitap, karmaşık ilaçların hazırlanma ve kullanım yöntemlerini açıklayan bir nevi ilaçbilimidir.
İbrahim Ethem Gören: İbn Sina`nın Türkiye kütüphanelerinde bulunan yazma nüshaları üzerine çalışmalar yapıyorsunuz. Yaptığınız çalışmalarda hangi sonuçları elde ettiniz?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Ü çay boyunca (2019 Aralık-2020 Mart) Türkiye`de İbn Sina yazmalarını incelemek için bulundum. Ziyaretim, Özbekistan Cumhurbaşkanı başkanlığındaki Kamu Hizmeti Geliştirme Ajansı El-Yurt Umidi Vakfı (El-Yurt Umidi Foundation under the Agency for the Development of Civil Service under the President of the Republic of Uzbekistan) tarafından desteklendi. 
İbrahim Ethem Gören: Ziyaretinizde hangi kütüphanelerde incelemeler yaptınız?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Ziyaretim sırasında Türkiye Yazma Eserler Kurumu`nda, Topkapı Sarayı-Müze Kütüphanesi`nde ve Türk ve İslam Eserleri Müzesi Kütüphanesi`nde bulunan İbn Sina yazmalarını incelendim. İncelemelerimde İbn Sina imzalı orijinal nüshaları ve Osmanlı padişahları için özel olarak kaleme alınmış yazma nüshaları da inceleme imkânı buldum. İbn Sina nın el yazmalarının birçoğu Süleymaniye Kütüphanesi`nde muhafaza edilmektedir. Kütüphane yönetimi çalışmalarımda bana çok yardımcı oldular, sağ olsunlar. 
İbrahim Ethem Gören: Araştırmalarınızın sonuçlarını yayınladınız mı?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Evet, araştırmamın sonucunda 'Özbekistan ın Dünya Koleksiyonlarındaki Kültürel Mirası' proje dairesinde 'Ebu Ali ibn Sina Yazmaları Türkiye Kütüphanelerinde' (Abu Ali Ibn Sina`s munuscripts in the libraries of Turkey) adlı kitap-albüm hazırlandı.
İbrahim Ethem Gören: Tebrik ediyorum. Kitap-albümünüzden de bahseder misiniz?
Dr. Fahriddin Ibragimov: Bu kitap-albümü hazırlamak için Özbek ve Türk bilim adamlarından oluşan bir grup çalışmalar yaptı. Kitap-albüm iki bölümden oluşuyor. Birinci bölüm, büyük filozof ve hükümdar Ebu Ali ibn Sina nın hayatına ve bilimsel çalışmalarına ayrıldı. İkinci bölümde İbn Sina nın Türkiye kütüphane ve müzelerde saklanan el yazmaları yer aldı. Â limin eserleri konuyla ilgili biyografi, tıp, felsefe, mantık, metafizik, edebiyat, tasavvuf, etik ve Kur`ân tefsiri disiplinlere ayrıldı.
Yüzyıllar boyunca, Müslüman Doğu nun farklı bölgelerinden ünlü âlimler ve hükümdarlar, İbn Sina nın eserleri hakkında şerhler ve kısaltmalar (özetler) yazmışlardır. Daha sonra bu özetler hakkında şerhler de yazılmıştır. Bu eserler-incelemeler, özetler ve bunlarla ilgili şerhler de kitap-albümde yer almaktadır. 
YARIN: KÂ NÛ N-U SAGÎ R VE İBN SİÎ NÂ `NIN TALEBELERİ