Kıymetli okuyucularımızı bu yazımızda Osmanlı Cihan Devleti asırlarında Ramazan-ı Şerif aylarının on beşinci günlerinde düzenlenmesi âdet olan Hırka-i Şerif (Hırka-i Saâdet) ziyaretlerine ve destimâl-i şerif törenlerine götüreceğiz!
Tarihimiz, ecdadımızın, sanatkâr dedelerimizin Haremeyn-i Şerîfeyn'e; Efendimiz Aleyhisselâm’a ve onun kutlu emanetlerine hürmetle alakalı ibret levhalarıyla doludur.
Ceddimiz Osmanlılar maddi imkânlarını kutlu toprakları ihya etmeye adamış, kendilerini Hicaz’ın hâdimleri, hizmetlileri olarak görmüştür. Ecdadımız gibi şanlı geçmişin mirasçıları olan bu toprağın has evlatları da arz ettiğimiz anlayışı devam ettirmiştir.
Bu yazımızda hırka-i şerif ziyaretlerine ve destimâl-i şeriflere teberrüken müşfikâne nazar edeceğiz. İstanbul’da Topkapı Saralıyı Kutsal Emanetler Dairesi’nde Efendimiz Aleyhisselâm’a müteveccih pek çok emanet yer almakta olup bunlardan biri de hırka-i saâdettir. İstanbul’da Sevgili Peygamberimizin iki adet hırkaları bulunmaktadır.
Hırka-i Şerif (Hırka-i Saâdet) Ziyaretleri (Topkapı Sarayı)
Hırka-i Saâdet merasimi Osmanlı asırlarında Topkapı Sarayı’nda gerçekleştirilen en önemli Ramazan âdetlerinden biriydi. Mukaddes emanetlerin İstanbul’a getirilmesiyle birlikte başlayan bu gelenek asırlar boyunca titizlikle devam ettirilmiştir.
Ramazan ayının on ikinci günü geldiğinde Padişah, Has Oda ağalarıyla birlikte kutlu emanetleri kemâl-i edep ve hürmetle Revan odasına taşır, bu esnada odanın her tarafı gül suyu ile yıkanır, amber yakılarak Hırka-i Saâdet ziyarete açılırdı.
Bilindiği üzere İstanbul'da Efendimizin (sav) iki adet hırka-i şerifi bulunmaktadır. Hırka-i şeriflerden biri -Veysel Karanî Hazretleri'ne (ks) hediye edileni- Hırka-ı Şerif Camii'nde bulunmakta; diğeri de Topkapı Sarayı Hırka-i Saâdet dairesini nurlandırmaktadır. Bunlardan ilki Hırka-i Şerif, diğeri Hırka-i Saâdet şeklinde isimlendirilmiştir.
Senede bir defa, Ramazan-ı Şerif ayında Topkapı Sarayı'nda bulunan kutlu emanetlerin ve Hırka-i Saadet’in ziyaret edilmesi İstanbul asırları boyunca padişah ve saray erkânı tarafından icra edilen önemli âdetler arasındaydı.
Yavuz Sultan Selim Han döneminde başlayan Hırka-i Saâdet ve Hırka-i Şerif ziyareti geleneği Osmanlı Cihan Devleti'nin son hünkârı VI. Mehmed zamanına kadar devam etmiştir.
Topkapı Sarayı’nda bulunan Hırka-i Şerif (Hırka-i Saâdet), Efendimizin (sav) Kasîde-i Bürde’nin (Hırka Kasîdesi) müellifi Kâab Bin Züher'e (ra) hediye ettiği mübarek hırkaları olup Hırka-i Saâdet Dairesi’nde gümüş bir sandık içerisinde muhafaza edilmektedir.
Hırka-i Şerif'in, Ramazan-ı Şerif'in 15'inci günü özel bir törenle padişah ve devlet ricali tarafından ziyaret edilmesi bir Topkapı Sarayı geleneği haline gelmişti. Topkapı Sarayı'nda Hırka-i Saâdet Dairesi'nde bulunan Hırka-i Şerif, Ramazan-ı Şerif ayının 12'inci gününde Revan odasına alınarak ziyaret için gerekli hazırlıklar yapılırdı.
Hırka-i Şerif’in ziyaret edilmesi esnasında hâfızlar Kur’ân-ı Kerîm tilâvet eder, buhurlar yakılır, salavât-ı şerifeler okunurdu. İpek bohçalar içerisinde muhafaza edilen Hırka-i Şerif’in yanına varıldığında gönüllerdeki rikkat artar, kirpikler, çoğu kez göz kapaklarındaki ağırlıkları taşıyamaz olurdu. Hırka-i Şerif'i önce padişah, sonra da devlet ve saray erkânı ziyaret ederdi.
Hünkâr bu ziyaretlerde yanında getirdiği tülbenti, kutlu emaneti sarıp sarmalayan ipek bohçanın üzerine sürer, saatlerce süren ziyaret sonrasında tülbentleri, ziyarette bulunanlara bizzat kendi elleriyle takdim ederdi. Hırka-i Saâdet Alayı da adı verilmiş bulunan iş bu ziyaretlerde en son Sadrazam ve Şeyhülislâm çıkar, ziyaretin akşamında Topkapı Sarayı’nda Yeniçeri askerlerine baklava dağıtılırdı.
Hırka-i Şerif ziyaretleri, mübarek hırkanın sağ omuz hizasından yakasını öpmek suretiyle gerçekleştirilir, bizzat hırka öpülmez, hırkanın bohçasının üzerine konulan tülbent öpülür, yüzlerce parça halinde hazırlanan tülbentler daha sonra ziyaretçilere takdim edilirdi.
Müverrih, halk kültürü araştırmacısı Reşat Ekrem Koçu, Topkapı Sarayı’ndaki Hırka-i Şerif ziyaretlerine şu cümlelerle değinmektedir: “Ramazan'ın on beşinci gecesi Padişah, Hırka-i Saadet odasına gelirdi. Dülbent Ağası altmış kadar yeni süngerle gümüş taşlar içinde gülsuyu getirir, Silâhdar Ağa bu süngerlerden birkaç tanesini alarak birer birer gülsuyuna batırıp ıslatır ve Padişahın eline verir, Padişah da, içinde Hırka-i Saâdet bulunan sandukasının bulunduğu büyük gümüş şebekeyi bizzat siler, temizlerdi. O sırada başta Çuhadar Ağa ve Rikâbdar Ağa bulunmak üzere bütün Has Odalar ellerine birer sünger alıp gülsuyuna batırdıktan sonra odanın silinmesi gereken her tarafını silerlerdi.”
Sultan Reşad dönemindeki Hırka-i Şerif ziyaretinde ziyaretçilere arz edilen tülbentte
“Hırka-i Hazret-i Fahr-i Resûle
Atlas çerh olamaz pâyında
Yüz sürüb zeyline takbîl ederek,
Kıl şef'i ümmeti arz-ı niyaz”
sözlerinin yazılı bulunduğunu Safiye Ünüvar nakletmektedir.
Hırka-i Şerif Ziyaretleri (Hırka-i Şerif Camii)
Efendimizin (sav) Veysel Karanî'ye (ra) hediye ettiği mübarek hırka-i şerifleri, Fatih'teki Hırka-i Şerif Camii'nde İstanbul'u nebevî rayihalarla donatmaktadır. Burada bulunan Hırka-i Şerif de günümüzde olduğu gibi Osmanlı asırlarında da Ramazan aylarında ziyarete açılmaktaydı.
Osmanlı Cihan Devleti'nin her bir köşesinden binlerce Müslüman Ramazan ayının gelmesini iple çekerdi. Ramazan-ı Şerif ayının 15’inci günü geldiğinde hırka-i şerif ziyarete açılırdı.
(Hırka-i Şerif Camii'nin M. 1851 yılındaki inşa tarihinden önce Sevgili Peygamberimizin (sav) mübarek hırkaları Hırka-i Şerif Mahallesi’nde bir konağın misafiri olmaktaydı.)
Kutlu emaneti İstanbul'a getiren Yemenli Şükrüllah Efendi'nin çocukları ve torunları Peygamberimizin (sav) bu özel emanetini İstanbul halkına Akseki Mescidi civarındaki konaklarında, on yedinci asrın başından on dokuzuncu asrın ortalarına kadar ziyarete açmıştır.
Destimâl-i Şerif Törenleri
Destimal-i Şerif törenleri Topkapı Sarayı’nın mânevî olarak en değerli hazinesi olan Mukaddes Emanetler ile en değer verilene özenli yaklaşımın müşahhas misalidir.
Topkapı Sarayı’ndaki Hırka-i Şerif (Hırka-i Saâdet) ziyaretlerinin diğer bir adı da destimâl programlarıydı. Farsça mendil, el bezi anlamına gelen destimâl, Hırka-i Şerîf’e sürülmekle anlam kazandığı için ‘Destimâl-i Şerîf’ adıyla anılır olmuştur.
Enderunlular, Ramazan-ı Şerîf’ten aylar önce Topkapı Sarayı’nda destimâlleri hazırlamaya başlar, tahta kalıplarla basılarak hazırlanan mendiller Ramazan-ı Şerif ayına kadar Hırka-i Saâdet Dairesi’ndeki Destimâl Odası’nda muhafaza edilirdi.
Ramazan-ı Şerif ayının on beşinci günü geldiğinde Osmanlı Cihan Devleti’nin muhtelif bölgelerinde yaşamakta olan ‘sahibü’l-hayrât ve’l-hasenât’a; hayır sahiplerine, mektep, medrese, cami yaptıranlarla, fakirlikten toprağa düşmüş bulunanları koruyup gözetenlere destimâl-i şerif merasimine katılmaları için mektupla davetiye gönderilirdi. Hırka-i Şerif ziyaretine Saray tarafından davet edilmek başlı başına büyük bir hadiseydi ve davet mektubunu alanlar memleketlerinden İstanbul’a Topkapı Sarayı’na dualarla uğurlanırdı.
Ramazan-ı Şerif ayının on beşinci günü hazirunla birlikte hayır, hasenât sahipleri de Hırka-i Saâdet dairesinde hazır bulunur, gümüş sandıklar içerisinde, yeşil ipek kadife örtülere sarılarak muhafaza edilmekte bulunan Hırka-i Şerif (Hırka-i Saâdet) getirilir, inci işlemeli şeritlerin içerisinden tâzim gösterilerek, salavât-ı şerifeler okunarak yerinden çıkartılır, mendiller, merasim esnasında Efendimizin (sav) Hırka-i Saâdet’lerine sürülerek davetlilere hediye edilir, davetliler destimâlleri öpüp koklayarak teslim alırlardı.
Değerli kumaşlardan hazırlanan, üzerinde “Hırka-i Hazret-i Fahr-i Risâlet” ibaresinin, salavât-ı şerifelerin, âyet-i celîlelerin, Efendimizin (sav) güzel isimlerinin ve şefaatle ilgili hadis-i nebevîlerin yazılı bulunduğu, etrafı iğne oyalarıyla işlenmiş olan, çoğu kez ipekten üretilen mendiller, Efendimiz’in (sav) hırkasıyla temas ettikten sonra ‘Destimâl-i Şerîf’ ismini alır, ömür boyu kutlu bir emanet olarak evlerde saklanırdı. Destimâller, Mevlid kandillerinde, Ramazan-ı Şerif aylarında, mübarek gün ve gecelerde çıkartılarak öpülür, teberrüken başın, gözün üzerine sürülürdü.
Reşat Ekrem Koçu, Mukaddes Emanetler ve Destimâl-i Şerif merasimlerini, muhalled eseri İstanbul Ansiklopedisi’nde şöyle anlatıyor: “Hırka bir bohça içinde, bohça bir altın çekmece içinde, nihayet hey’eti umumiyesi bu altun sanduka içindedir. Yedi ağır işlemeli kıymetli bohça, üzeri inci işlemeli kalın şeritlerle sarılmıştır. Şerit çözülür, bohçalar açılır, altın çekmece de altın anahtarı yine kendisinde duran Padişah tarafından bizzat açılırdı. Nihayet son bohça da çözülür, mukaddes hırka da ortaya çıkardı. Ziyaret, hırkanın sağ omuzu hizasından yakasını öpmekten ibaretti. Yalnız, hırkanın kendisi öpülmez, öpülecek yere bir dülbent konularak öpülürdü. Ziyaret günü bir kaçyüz parça dülbent hazırlanmış bulunurdu. Zira her öpen ziyaretçi, hırkanın üstünde öptüğü dülbendi alır, kudsiyet sinmiş bir hatıra olarak saklardı.”
Padişahın verdiği tülbentlerin üzerinde “Hırka-i hazret-i fahr-i rüsül’e/Atlas-ı çarh olamaz pây-endaz/Yüz sürüp zeyline, takbîl ederek/Kıl şefî’i ümeme arz-ı niyâz” ibaresi yazılı bulunurdu.
Destimâl-i Şerif’lerin emanetçileri evlatlarına vefât ettiklerinde mendilleri yüzlerinin üzerine örtüp bu şekilde defnedilmeleri yönünde vasiyetlerde bulundukları için Destimâl-i Şerif’lerden çok azı günümüze ulaşmıştır.
Kaynakça: Reşat Ekrem Koçu, Topkapu Sarayı, İstanbul Ansiklopedisi Kütüphanesi: 2, İstanbul, S. 84-86, Kübra Ülkü, Şehr-u Ramazan ve Ecdadımızın Bu Aydaki Gelenekleri, Yasin Yayınevi, İstanbul, 2001, S. 76, 77, Nigâr Ayyıldız, II. Abdülhamid Dönemi Saray Merasimleri, Doğu Kütüphanesi, İstanbul2008, S. 66-69, Muammer Yılmaz, Osmanlı’da Töre, Tören ve Alaylar, Türdav Yayınları, İstanbul, 2010, S. 48-51.
İbrahim Ethem Gören/13.03.2025 Yazı No: 657
Fotoğraflar:
Fotoğraf-1: Hırka-i Şerif (Kaynak: https://www.hirkaiserifvakfi.com/)
Fotoğraf-2: Hırka-i Şerif Bohçası (Kaynak: https://www.hirkaiserifvakfi.com/)
Fotoğraf-3: Destimâl-i Şerif-Yüksel Yücel Fotoğraf Arşivi
Fotoğraf-4: Hırka-i Şerif Camii (Kaynak: https://www.hirkaiserifvakfi.com/)
Fotoğraf-5:Hırka-i Şerif Camii ve Müştemilâtı (Kaynak: https://www.hirkaiserifvakfi.com/)
Fotoğraf-6: Destimâl-i Şerif: Yıldız Holding İslam Eserleri Koleksiyonu-Envanter No: 273
Fotoğraf-7: Destimâl-i Şerif-Yüksel Yücel Fotoğraf Arşivi