Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Lütfiye Özlem Atay, öğretim üyeleri Prof. Dr. Ümit Özgür Akdemir, Dr. Öğr. Üyesi Erdem Balcı öncülüğündeki ekibin Alzheimer hastalığının erken tanısına ilişkin 2018’den bu yana yürüttüğü bilimsel çalışmalar sonuç verdi.
Beyinde, Alzheimer hastalığının kilit proteini olan “amiloid plak” birikimini ölçen “Amiloid Pozitron Emisyon Tomografisi (PET)” yöntemini, seçilmiş bazı hastalarda uygulayan uzmanlar, bu sayede hastalığın varlığını erken dönemde saptamayı başardı.
Sağlık Bakanlığı Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığının (TÜSEB) Stratejik Ar-Ge desteği sağladığı çalışmalarla, ilerleyen yıllarda Alzheimer hastalığına karşı ulusal erken tanı modeli geliştirilmesi hedefleniyor.
Alzheimer hastalığı nasıl başlıyor?
Prof. Dr. Atay, AA muhabirine yaptığı açıklamada, nörodejeneratif hastalıkların görüntülenmesine yönelik uzun süredir çalışmalar yürüttüklerini, Türkiye’de bu konuda ilklere imza atan referans bir bölüm olduklarını vurguladı.
Nükleer tıpta, vücutta araştırılmak istenen bölgeye göre radyoaktif belirteçle işaretlenmiş farklı farmasötiklerin hastalara damar yoluyla verildiğini, en çok kullanılan farmasötiğin de “glikoz” (şeker) olduğunu anlatan Atay, bu sayede vücutta onkolojide çoğalan kanserli hücreleri tespit ederek, anormal dağılım olup olmadığının belirlendiğini ve yorumlandığını söyledi.
Prof. Dr. Atay, Alzheimer hastalığı gibi nörodejenaratif hastalıkların tespitinde ise farklı yöntemlerin devreye alınması gerektiğine işaret ederek, şu bilgileri paylaştı:
“Alzheimer ve diğer demans hastalığı tiplerinde, beyindeki nöronlar, bir süre sonra ‘şeker’ kullanamaz hale geliyor ve ölüyor. Ancak bu tablo, hastalık ilerlediğinde, unutma kaybı gibi ciddi belirtiler ortaya çıktığında oluşuyor. Oysa Alzheimer hastalığı, belirtilerin ortaya çıkmasından yaklaşık 15-20 sene önce başlıyor. Hastanın görünürde hiçbir şikâyeti yokken beyninde istenmeyen ‘amiloid’ proteinleri birikmeye başlıyor. Bunlar yavaş yavaş beyin hücrelerinin ölümüne neden oluyor. Hastalığın ciddi semptomları da bu süreçten sonra ortaya çıkıyor.”
Amiloid PET yöntemi nasıl uygulanıyor?
Bu durumdan hareketle yeni geliştirilen bir molekülün nükleer tıpta kullanıldığını, farklı ülkelerde de bu konuda çalışmaların sürdüğünü bildiren Atay, “Ülkemizde ilk kez Gazi Nükleer Tıpta, Hacettepe Üniversitesinden uzmanların da desteğiyle başlatılan çalışmayla, bu molekülü kullanmaya başladık. Bu çalışmayla ilgili yayınlarımız dünya literatüründe yer buldu. Şu an hem hastalarımıza hem de Sağlık Bakanlığı’mızın desteklediği başka bir proje çerçevesinde ‘amiloid PET’ görüntülemesini yapıyoruz.” dedi.
Prof. Dr. Atay, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bu görüntüleme yönteminde hastalarımıza damardan ‘amiloid’ proteinine bağlanan radyoaktif bir belirteç veriyoruz ve beyindeki ‘amiloid’ yüküne bakıyoruz. Ayrıca görsel değerlendirmenin yanında ekibimizden gerçekleştirdiği özel bir program sayesinde amiloid yükünün sayısal değerini de ölçüyoruz. Bu ölçüm sistemi de ülkemizde ilk, yakın zamanda patent başvurusunu yapmayı planlıyoruz.
Görüntüleme yöntemiyle hastada erken dönemde Alzheimer hastalığı olup olmadığını belirliyoruz. Ölçüm sistemi sayesinde bunu sayısal olarak da ispatlıyoruz. Bu sayede hastalarımıza çok erken dönemde doğru tanı koyarak, doğru tedaviye yönlendirilmelerini sağlıyoruz."
Alzheimer hastalığına erken tanı mümkün
Alzheimer hastalığı, beyindeki sinir hücrelerinin yavaş yavaş kaybına yol açan ve bilişsel işlevlerin bozulmasına neden olan bir nörodejenaratif hastalıktır. Bu hastalığın en önemli belirtileri arasında hafıza kaybı, dikkat azalması, dil bozuklukları, karar verme güçlüğü ve kişilik değişiklikleri bulunmaktadır. Alzheimer hastalığı, henüz kesin bir tedavisi olmayan ve ilerleyici bir seyir izleyen bir hastalıktır. Bu nedenle, hastalığın erken tanısı ve tedavisi büyük önem taşımaktadır.
Amiloid PET taraması ile hastalık belirtisi ortaya çıkmadan 15-20 yıl önce tanı konulabilecek
Alzheimer hastalığının erken tanısında kullanılan yeni bir yöntem olan amiloid PET taraması, beyindeki amiloid plaklarının birikmesini görüntüleyerek hastalığın varlığını ve evresini belirlemeye yarayan bir nükleer tıp tetkikidir. Bu tetkik, hastalığın belirtilerinin ortaya çıkmadan 15-20 yıl önce tanılanmasına imkan sağlamaktadır. Bu tetkikin ciddi aile öyküsü bulunan, diğer bazı tetkikler sonucunda hastalıktan şüphe duyulan ve nöroloji uzmanlarının yönlendirdiği seçilmiş hastalara uygulandığını belirten Prof. Dr. Lütfiye Özlem Atay, bu yöntemin Alzheimer hastalığının sinsi ilerleyişini durdurmak için büyük bir fırsat sunduğunu ifade etti.
Alzheimer hastalığına karşı yeni ilaç tedavileri geliştiriliyor
Dünyada ve ülkemizde yaşlı nüfustaki artışla birlikte Alzheimer hastalığına yakalanan kişi sayısının da her geçen gün arttığına dikkat çeken Prof. Dr. Atay, bu hastalığa karşı beyindeki amiloid yükünü temizlemeye odaklanan yeni ilaç tedavileri üzerindeki çalışmaların da sürdüğünü söyledi. Son dönemde Alzheimer’a karşı geliştirilen bir ilacın onaylandığını ve yakında Avrupa’da da onayının çıkacağını belirten Atay, bu ilaçların kullanımında en önemli şartın hastanın amiloid PET taramasının pozitif çıkması, yani erken dönem Alzheimer hastası olması olduğunu vurguladı. Atay, hastanemizde kullandığımız amiloid PET taramasının bu açıdan çok önemli olduğunu ve hastaların doğru tedaviye, yeni geliştirilen ilaçlara erken dönemde yönlendirilmesini sağlayacağını dile getirdi.
Ulusal tanı modeli geliştirilmesine yönelik proje yürütülüyor
Prof. Dr. Atay, ayrıca TÜSEB’in desteklediği ulusal tanı modeli geliştirilmesine yönelik projede de nöroloji, psikoloji, biyokimya, genetik, nükleer tıp, radyoloji gibi farklı uzmanlık alanlarıyla işbirliği içinde olduklarını belirtti. Hedeflerinin Alzheimer gibi nörodejenaratif hastalıklara karşı kendi ulusal tanı modelimizi geliştirebilmek olduğunu söyleyen Atay, “Çünkü hem dünyada hem de ülkemizde yaşlı nüfustaki artışı dikkate aldığımızda bir Alzheimer pandemisiyle karşı karşıyayız. ABD’de şu an 13 milyon, ülkemizde ise 700 bin kayıtlı Alzheimer hastası var. 2050’de Alzheimer hastası sayısının dünya genelinde 150 milyona, ABD’de 50 milyona, ülkemizde ise 5 milyona ulaşacağı öngörülüyor.” dedi. Atay, amiloid PET görüntülemesi sonucunda erken dönemde Alzheimer saptanan veya saptanmayan hastaların görselleri üzerinden de bilgi verdi.
