II. Mahmud Türbesi ni ve bu türbenin zaman içinde bir ünlüler mezarlığına dönüşen bahçesini anlatacağım bu yazımda. Burada dünya görüşleri birbirinden çok farklı, muhalif, hayatta bir araya gelemeyen isimler de yatıyor.
Divanyolu üzerindeki türbede Osmanlı sultanları II. Mahmut, Abdulaziz ve II. Abdülhamit in mezarları var. Hazi-resinde ise paşalar, sadrazamlar, kaptan-ı deryalar ve Osmanlı hanedanı mensuplarına ait yaklaşık 150 mezar yer alıyor. Son olarak Şehzade Ertuğrul Osman Osmanoğlu defnedildi.
II. Mahmud türbesinin yerinde bir zamanlar Küçük Esma Sultan ın kullandığı, saray denecek büyüklükte ahşap bir konak bulunuyordu. Esma Sultan ın ahşap sarayı ise daha sonra II. Mahmud un kadınlarından Bezmialem Valide Sultan tarafından yıktırılarak yerine Darülmaarif adı verilen okul yaptırılır. Bu okul halen Cağaloğlu Anadolu Lisesi tarafından kullanılmaktadır.
II. Mahmud, ablası Esma Sultan ı, Alemdar vak asında IV. Mustafa nın yanında yer almış olmasına rağmen çok sever, onu Divanyolu ndaki sarayında ve Çamlıca daki bağında sık sık ziyaret ederdi. Son nefesini de 1 Temmuz 1839 da Çamlıca daki bağda vermiş, aynı gün İstanbul a getirilerek Divanyolu ndaki sarayın bahçesine gömüldükten sonra üzerine Türk usulü bir çadır kurulmuştu. Feldmareşal Moltke, tam iki ay sonra bu çadırı ziyaret etmiş ve bir mektubunda, merhumu rahatsız etmemek için türbenin çadır kaldırılmadan inşa edileceğini yazmıştır.
Projesi Hassa Mimarı Karabet Amira Balyan a ait olan ve Abdülhalim Efendi nin nezaretinde yapılan türbe bir yıl gibi kısa sürede tamamlanır. 11 Kasım 1840 tarihinde törenle açılan Türbe, sebili, muvakkithanesi ve bir benzeri bulunmayan çeşmesiyle İstanbul da Ampir üslubunun en güzel örneklerinden biridir.
II. Mahmud un cenaze törenle muhteşem bir törenle buraya Divanyolu`nun Beyazıt tarafına defnedildi. Lakin buraya gömülen ikinci padişah, yani Sultan Abdülaziz, tahttan bir darbeyle indirilip öldürüldüğü için sadece Enderun ağalarının ve vükelanın katıldığı basit bir törenle alelacele defnedilir. Halk, Serasker Avni Paşa nın gazabına uğramaktan korkarak eve kapandığı için o gün boşalan Divanyolu, II. Abdülhamid in cenaze töreninde ise tarihinin en heyecanlı günlerinden birini yaşamıştır. Halk caddeye ve caddeye çıkan sokaklara sığmaz bütün pencereler, damlar, ağaçlar, duvarlar gözyaşı döken insanlarla doludur. 'Bizi bırakıp nereye gidiyorsun!' diye bağırarak hüngür ağlayanlar bile vardır.
Yine Sultan II. Abdülhamid, eşleri ve çocukları buradadır. Türbenin içine gömülen (1977) hanedan mensub Sultan Abdülhamid in kızı Şadiye Sultan da buraya defnedildiğini belirtelim. V. Sultan Murad ın torunu Emine Atiye Sultan (1978), eşi Dâmad Osman Hâmi Bey (1980), Şehzâde Seyfeddin Efendi nin kızı bestekâr Fatma Gevheri Osmanoğlu (1980) ve Şehzâde Yusuf İzzeddin Efendi nin kızı Mihriban Mihrişah Osmanoğlu (1987) kendilerine ancak bahçede yer bulabilmişlerdir. Ertuğrul Osman Efendi de öyle...
Esma Sultan sarayının bahçesine gelince... Türbe inşa edildikten sonra bahçe olarak korunmuş ve etrafı şimşirlerle çevrili çiçek tarhlarıyla bezenmişti. 1874 yılında İstanbul a gelen Edmondo de Amicis, bu bahçenin gül ve yasemin dolu olduğunu söyler. Ancak bir süre sonra bazı saraylılar gömülmeye başlandığı için bahçe hızla mezarlığa dönüşecektir. Buradaki en eski tarihli mezar, 1861 de ölen hazinedar ustası Şevknihal Kadın a aittir.
Tanzimat ricalinin gömülmek için tercih ettiği mekân da II. Mahmud Türbesi nin bahçesiydi. İsmi Fethipaşa Korusu nda hâlâ yaşayan Ahmet Fethi Paşa dan Safvet Paşa ya, Sadullah Paşa dan Abdüllatif Suphi Paşa ya birçok önemli devlet adamı bu bahçede, her biri bir sanat eseri niteliği taşıyan muhteşem mezarlar bulunmaktadır. Ahmet Vefik Paşa nın 'Sultan Mahmud türbesine gömülüp de hayatım boyunca uğraştığım adamlarla ahirette de tepişmek istemem!' dediği söylenirse de, buraya gömülmek istediği, fakat Rumelihisarı ndaki arazisini Protestanlara sattığı için Abdülhamid den izin çıkmadığı söylenir. Şair Muallim Naci ise onun özel izniyle burada toprağa verildi.
İttihat ve Terakki nin ünlü sadrazamı Said Halim Paşa ve ideoloğu Ziya Gökalp ın mezarları da buradadır. Gökalp için yapılan tören bu bahçenin şahit olduğu, son klasik cenaze töreniydi.
Meşrutiyet devrinde İttihat ve Terakki fedaileri tarafından vurulan gazetecilerden Hasan Fehmi yle Ahmed Samim de ihtişamlı törenlerle buraya defnedildiğini burada zikredelim.
Bahçenin diğer bir sakini de Şeyh Bedreddin dir. Asıl türbesi Serez de bulunan Şeyh Bedreddin in kemikleri, 1924 yılında yapılan Mübadele de, Yunanlıların ayakları altında kalmasın diye İstanbul a getirilmiş, yıllarca Sultanahmet Camii nin mahfeli altında saklandıktan sonra 1961 yılında çıkarılan bir Bakanlar Kurulu kararıyla II. Mahmud Türbesi bahçesine gömülmüştü.
Türbe bahçesinin en renkli simalarından biri de Ziya Gökalp tır mezar taşındaki kitabede hüve l baki ya da El Fatiha gibi dinsel göndermeler yok. 'Büyük mürşid' diye başlayan kitabe şöyle devam ediyor. 'Ziya Gökalp burada yatıyor. Öldüğü gün milli matem günü oldu. Türk Ocağı onun aziz vücudunu kendisini yetiştirmekle mağrur olan vatanın bu toprağına ve mübarek hatırasını kendi kalbine gömdü. Teşrinievvel 25 Sene: 1924 Gün: Cumaertesi Mimar: Hikmet İsmet'
Muallim Naci nin kabri de II. Mahmut Türbesi nin bahçesinde. II. Abdülhamid, Naci nin 44 yaşında ölümüne çok üzülmüş, cenazenin Sultan Mahmud Han Türbesi ne gömülmesini ve masrafının hazine-i hassadan karşılanmasını emretmiş. Naci nin silindir şeklindeki mezar taşında şunlar yazılı: Hak-perestim arz-ı ihlâs etdiğim dergâh bir / Bir nefes tevhidden ayrılmadım Allah bir
Türbe aynı zamanda açık bir hat müzesidir. Mezarlar önemli şahsiyetlerin şanına layık olsun diye en mâhir ustalara ısmarlanmış kitabeler, Mehmet Şevket Efendi, Mehmet İzzet Efendi, Bakkal Arif Efendi, Sami Efendi, İsmail Hakkı Altunbezer, Hâmid Aytaç, Nuri Korman gibi devrin en meşhur hattatlarına yazdırılmıştır.
